Πρώτα πρώτα να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο το διάβασα ως αναγνώστης και δεν το μελέτησα ως ερευνητής, επομένως δεν είμαι σε θέση να εντοπίσω λάθη ή αβλεψίες συγκριτικά με άλλες πηγές.Το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν δέκα χρόνια στην Τουρκία και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων επειδή έλεγε την αλήθεια. Οι Τούρκοι συγγραφείς θέλησαν να το γράψουν για να αποτίσουν φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης σε όσους απελάθηκαν. Τώρα το βιβλίο μεταφράστηκε στα ελληνικά και είναι στα χέρια του αναγνωστικού κοινού, του ιστορικού, του μελετητή, του απλού φιλομαθούς.
Η απέλαση των Ρωμιών \"μαγειρευόταν\" ήδη από το 1944, οπότε και ετοιμάστηκε σχετική έκθεση περί μειονοτήτων, μέσα στο γενικότερο κλίμα που ενέπνεε ο ναζισμός, Ο επικεφαλής της κυβέρνησης που αποφάσισε την απέλαση των Ρωμιών το 1964 και ο ηγέτης της χώρας όταν ετοιμαζόταν η σχετική έκθεση το 1944 είναι το ίδιο πρόσωπο! Οι συγγραφείς στο βιβλίο καταγράφουν το χρονικό των απελάσεων βήμα προς βήμα: αίτια και επιπτώσεις, πισώπλατες μαχαιριές και επίσημη πολιτική. Εμπόδιο στην έρευνά τους ήταν η άρνηση των συνεντευξιαζόμενων απελαθέντων να δημοσιευτεί το όνομά τους \"για να μη βρουν κανένα μπελά\" (το βιβλίο ετοιμαζόταν περίπου το 1992).
Το βιβλίο χωρίζεται σε ευδιάκριτες ενότητες και συμπληρώνεται με την απαραίτητη βιβλιογραφία. Οι συγγραφείς ξεκινάνε με τα γεγονότα στην Κύπρο, που πυροδότησαν το μίσος για κάθε Ρωμιό στην Πόλη, περιγράφουν τις εξελίξεις πριν από την απόφαση της απέλασης και φτάνουμε στην καταγγελία της σύμβασης του 1930, κάτι που ανοίγει το δρόμο για την απέλαση των Ελλήνων. Δίνονται πολλές πληροφορίες, όλες τεκμηριωμένες, κυρίως μέσα από τις τουρκικές εφημείδες της εποχής. Στο τέλος της έρευνας παρατίθενται μαρτυρίες-αυνεντεύξεις από έναν απελαθέντα, έναν Ρωμιό δημοσιογράφο, έναν Έλληνα καθηγητή, τον Τούρκο υπουργό Εργασίας Μπουλέντ Ετσεβίτ και τον Πρόεδρο τότε της Εθνικής Τουρκικής Φοιτητικής Ένωσης Γιουκσέλ Τσενγκέλ για να υπάρχει πληρέστερη εικόνα των νοοτροπιών και των αντιλήψεων και να βγάλει ο αναγνώστης τα δικά του συμπεράσματα.
Οι συγγραφείς δεν παίρνουν πουθενά μέρος στην έρευνά τους, δεν καταδικάζουν καμία από τις δυο πλευρές, απλώς παραθέτουν τα γεγονότα όσο γίνεται πιο διαπιστωμένα και διασταυρωμένα. Σκοπός τους είναι να εξετάσουν την επίσημη ιστορία και να μην αποοσιωπήσουν όλα όσα συνέβησαν, ειδικά για ένα τόσο καίριο ζήτημα που ακόμη το 1992 ήταν παρθένο από θέμα μελέτης και έρευνας. \"Αυτό που έχει περισσότερο ανάγκη η αδελφοσύνη των λαών είναι η ειλικρίνεια\".
Άτυπη συνέχεια του βιβλίου είναι το \"Τον τόπο που γεννήθηκες δεν θα τον ξεχάσεις ποτέ\", όπου παρατίθενται οι εμεπιρίες και οι απόψεις διάφορων απελαθέντων Ρωμιών και τα συνιασθήματά τους.
Πάνος Τουρλής