Δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω και δεν ξέρω αν πρέπει να τονίσω ότι με κούρασε απίστευτα ή ότι ο συγγραφέας μάζεψε ό,τι μπόρεσε να βρει από πολιτισμό, ιστορία και γλώσσα και τα συνέδεσε με έναν μοναδικό τρόπο, απίστευτα δεμένο και ψαγμένο. Ας το κάνουμε έτσι:
Μου άρεσε:
- η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε (εν έτει 2010 ο συγγραφέας, άνθρωπος μορφωμένος, ψαγμένος, επιστήμονας, γράφει στην καθαρεύουσα, στην ντοπιολαλιά των περισότερων Πολιτών του 1801 και στην απλή δημοτική των απλών ανθρώπων). Αρώματα, εικόνες, χαρακτήρες, κουλτούρα, καθημερινότητα, όλα περνάνε μέσα από αυτήν την πένα. Η Πόλη είναι δίπλα μου όπως ήταν τότε, πριν τις γέφυρες, πριν την Ευρώπη, με τη βρώμα της, τη δυσωδία της, τις αγορές της, τον σουλτάνο της, τις ωμότητές της, τη βία, την κουτοφραγκιά, τον Καραγκιόζη (τον αυθεντικό, που αντί για χέρι κάτι άλλο είχε μακρύ).
- το ιστορικό υπόβαθρο. Οι πυρκαγιές που ξεσπούσαν είτε τυχαία είτε λόγω σαμποτάζ και συχνά αφανίζονταν ολόκληρες συνοικίες μιας και τα μέσα κατάσβεσης ήταν ελλειπή. Η πανούκλα και οι συνέπειές της, το πώς την αντιμετώπιζαν, το πώς καταλάγιασε. Ο αντίκτυπος των επαναστάσεων στην Ελλάδα στη συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στους Ρωμιούς. Οι καταστροφικές συνέπειες της ήττας του Ιερού Λόχου. Η τελετουργία μύησης, τα μυστικά, η αγωνία και οι περιπέτειες των μελών της Φιλικής Εταιρείας. Η Εφημερίς και οι άλλες εφημερίδες που διάβαζαν ο κόσμος τότε (όσοι ήξεραν ανάγνωση κι είχαν κάποια θέση σημαντική κι ενδιαφέρονταν για τα δρώμενα στην Ευρώπη) και οι επιρροές που ακσούσαν στους αναγνώστες. Οι μεγάλες καταστροφές που ξέσπασαν στην Πόλη κατά των Ρωμιών με την κήρυξη της Επανάστασης του 21. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη. Κρυπτοχριστιανοί στον Πόντο. Οι σφαγές της Χίου. Έχουμε εδώ έναν τόσο ψαγμένο και μελετημένο θησαυρό ιδιωματισμών, κουλτούρας, συμπεριφορών, απόψεων, χαρακτήρων, περιπετειών, γνωμών συνυφασμένων άσπαστα και αρμονικότατα με το ιστορικό περιβάλλον (και της Πόλης αλλά και του απόηχου που έφτανε από την Ελλάδα 20 μέρες μετά από κάθε γεγονός) που δεν έχω διαβάσει σε κανένα άλλο ιστορικό μυθιστόρημα.
Δε μου άρεσε:
-η γλώσσα. Με κούρασε πάρα πολύ. Ντοπιολαλιά, άψογα δομημένη και δοσμένη αλλά ας μην ξεχνάμε ότι μιλάμε για ένα βιβλίο 747 σελίδων. Ο μέσος αναγνώστης θέλει κάτι να του τραβήξει την προσοχή με όμορφο τρόπο. Οι Πολίτικοι ιδιωματισμοί, οι μείξεις τούρκικων, εβραϊκών και καθαρεύουσας, όσο ενδιαφέροντα είναι από άποψη γραφής, στυλ και ύφους άλλο τόσο φόβάμαι ότι θα ξενίσουν τον περισσότερο κόσμο. Υπάρχουν πλήθος επεξηγήσεων, ακόμη και λεξικό στο τέλος του βιβλίου, αλλ΄αυτό ακριβώς εμένα με αποσπούσε από τη ροή της αφήγησης. Εξαιρετική και μελετημένη δουλειά το ξανατονίζω αλλά μάλλον όχι για το ευρύ κοινό. Εμένα πάντα με γοήτευε η Πόλη και το ιστορικό μυθιστόρημα πάντα με είλκυε, οπότε κατάφερα να τελειώσω αυτό το βιβλίο. Αλλιώς φοβάμαι ότι ίσως δεν το τελείωνα ποτέ.
-η υπόθεση: αν σβήσεις όλη την προρηθείσα δουλειά του συγγραφέα και κρατήσεις σκέτη την πλοκή έχεις τον Τζανή από το 1801 έως το 1832, που αποφασίζει να γίνει μυροπώλης, μπλέκεται με μια παντρεμένη, τον καρφώνουν και το σκάει προς Τραπεζούντα, το πλοίο βουλιάζει, καταφεύγει στα γύρω χωριά, ξεκινά μια νέα ζωή, κάτι στραβώνει και τελικά καταλήγει φυλακή στην Πόλη. Μετά από χίλια βάσανα και κακουχίες (που εξιστορούνται ένα ένα) καταφέρνει να δραπετεύσει και να ξεκινήσει μια νέα ζωή στα περίχωρα της Πόλης. Μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης καταφέρνει με χίλιους δυο τρόπους να γλυτώσει από τις σφαγές και καταφεύγει στη Χίο, λίγο πριν από τη σφαγή από τους Τούρκους. Πολεμά και μάχεται κι όταν όλα ηρεμούν επιστρέφει στην Πόλη και καταγίνεται πάλι με τ' αρώματα! Κι όταν φουντώνει για τα καλά η Επανάσταση κι ανακατεύεται ο Ιμπραήμ ξαναφεύγει να συμμετάσχει στην απελευθέρωση της Ελλάδας και πολεμά γενναία στο Μανιάκι στο πλάι του Παπαφλέσσα. Ο Ιμπραήμ τον αιχμαλωτίζει, τον στέλνει στην Αίγυπτο για να φτιάχνει αρώματα στην αυλή του, κάνει συμμαχίες και καταφέρνει να εξαγοράσει την ελευθερία του για να γυρίσει στην Πόλη. Λίίίγο παρατραβηγμένη υπόθεση, ίσα ίσα για να χωρέσουμε όσα γίνεται περισσότερα πράγματα που βρήκαμε. Ναι, μου αρέσει που πετάγονται πολλές αλήθειες για τις διχόνοιες που μάστιζαν από τότε τον ελληνικό λαό και βλέπουμε την Επανάσταση με άλλο μάτι από αυτό που ξέρουμε από τα σχολικά βιβλία αλλά φτάνει! Πώς περνάγανε την ώρα τους στο καράβι, περιγραφές των πάντων, από καράβια μέχρι σαράγια, όλα τα οφίκια των Τούρκων αξιωματούχων περνούν από μπροστά μας, απίστευτες σκηνές στις φυλακές που το Εξπρές του Μεσονυχτίου ωχριά (ειλικρινά δεν καταλαβαίνω το γιατί, πολύ άγριες σκηνές και για μένα ανούσιες, θα κρατήσουν ξάγρυπνους πολλούς αναγνώστες), αναλυτικότατα η κατάσταση στη Χίο πριν και μετά τη Σφαγή, αίματα, κομμένα κεφάλια, σκαιότητες και βιαιότητες των Τούρκων και πάρα πολλά άλλα. Όσο εξαιρετική δουλειά έγινε στο ψάξιμο και την έρευνα άλλο τόσο κούρασε η απόδοσή τους στο κείμενο.
Με μικρότερη πλοκή και λιγότερα πολιτιστικά στοιχεία και ιστορικά γεγονότα το βιβλίο θα μου άρεσε περισσότερο. Χίλιες φορές καλύτερο το Ιμαρέτ, Ήταν όσο ακριβώς έπρεπε!
Πάνς Τουρλής