Στην εποχή αυτή αναφέρονται τα κείμενα αυτού του βιβλίου. Δοκίμια, έρευνες, διηγήματα δημοσιευμένα σε αθηναϊκά περιοδικά την περίοδο 1962-65. Δημοσιογραφία ποιότητας. Κι όταν λέμε ποιότητα εννοούμε κατ’ αρχάς την ακριβή πληροφόρηση του κοινού και κατά δεύτερο, αλλά καθόλου αμελητέο λόγο, τον πλούτο και τη φροντίδα της γραφής. (Italo Calvino, απόσπασμα από τον πρόλογο της ιταλικής έκδοσης του βιβλίου "Εκτός των τειχών", 1972)

«Διάβασα το “Εκτός των τειχών” σχεδόν παιδί, γύρω στα 1970, και αμέσως μού “είπε” πολλά πράγματα. Έκτοτε επανερχόμουνα ταχτικά, ξανά και ξανά, υπήρχαν κομμάτια που τα είχα μάθει απέξω».

Δημήτρης Φύσσας
συγγραφέας

Ο Βασιλικός έχει πάντα την ανάγκη να ζει «εκτός των τειχών», σύμφωνα με τον τίτλο του πρώτου κειμένου αυτού του βιβλίου.

Σ’ αυτό ο ίδιος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να συνεχίζει τη γραμμή της ανεξάρτητης και ενωτικής δράσης που υπήρξε η γραμμή του Λαμπράκη και της γενιάς που αναφερόταν σ’ αυτόν, μια γενιά που άφηνε πίσω της την τραγική κληρονομιά του εμφυλίου πολέμου και ξανάρχιζε τον διάλογο από την αρχή όπως την επαύριο της απελευθέρωσης.

Πρέπει να αναφερθούμε στη σύντομη περίοδο της συνειδητοποίησης και των βίαιων συγκρούσεων που αρχίζει με τον «μαραθώνιο» της ειρήνης που έκανε ο ανεξάρτητος βουλευτής και καθηγητής της ιατρικής Γρηγόρης Λαμπράκης το 1963, και τη δολοφονία του ένα μήνα αργότερα, ως την εκλογή της κυβέρνησης του Παπανδρέου, και τη διάλυσή της μετά το πρώτο πραξικόπημα, το πραξικόπημα του βασιλιά Κωνσταντίνου, το 1965. Στην εποχή αυτή αναφέρονται τα κείμενα αυτού του βιβλίου. Δοκίμια, έρευνες, διηγήματα δημοσιευμένα σε αθηναϊκά περιοδικά την περίοδο 1962-65. Δημοσιογραφία ποιότητας. Κι όταν λέμε ποιότητα εννοούμε κατ’ αρχάς την ακριβή πληροφόρηση του κοινού και κατά δεύτερο, αλλά καθόλου αμελητέο λόγο, τον πλούτο και τη φροντίδα της γραφής.

Italo Calvino

Απόσπασμα από τον πρόλογο της ιταλικής έκδοσης του βιβλίου «Εκτός των τειχών», (1972)

***

«Διάβασα το “Εκτός των τειχών” σχεδόν παιδί, γύρω στα 1970, και αμέσως μού “είπε” πολλά πράγματα. Έκτοτε επανερχόμουνα ταχτικά, ξανά και ξανά, υπήρχαν κομμάτια που τα είχα μάθει απέξω. Γιατί η δύναμη του λόγου του είναι εξαιρετική, και πολύ λίγο έχει χάσει τη φρεσκάδα της στις ενδιάμεσες δεκαετίες. Και είναι αξιοσημείωτο ότι σε κείμενα τέτοιας ηλικίας η γλώσσα είναι σα σημερινή. Θυμίζω δε ότι από το βιβλίο τούτο επιβλήθηκε στο καθημερινό νεοελληνικό λεξιλόγιο η έκφραση “εντός / εκτός των τειχών”»

Το βιβλίο πρωτοβγήκε το 1966. Σε αυτή την έκδοση συνοδεύεται από τον πρόλογο του Ίταλο Καλβίνο που γράφτηκε αργότερα για την Ιταλική έκδοση. Κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ ρεπορτάζ, μαρτυρίας, ντοκουμέντου, μυθοπλασίας και ημιδοκιμίου. Υπάρχουν κομμάτια που δεν ανήκουν εμφανώς σε μία κατηγορία, υπάρχουν άλλα που εκ των προτέρων το δηλώνουν ότι ανήκουν σε δύο ή περισσότερες. Αν και τα κείμενα είναι ρεαλιστικά στο σύνολό τους, φορές φορές γλιστράνε εκ προθέσεως στο συμβολισμό, στο όνειρο, στο σουρεαλισμό ή στην ποίηση (και κυριολεκτικά).

«Συνολικά, πρόκειται για ένα συγγραφικό αμάλγαμα που δείχνει ζωντανά πολλές πτυχές της ζέουσας Ελλάδας του 1963-65. Ιστορικοπολιτικά, μιλάμε για τη δολοφονία του Λαμπράκη, την πτώση του Καραμανλή, τις δυο εκλογές που κέρδισε ο Παπανδρέου, τα Ιουλιανά, το φόνο του Πέτρουλα και την εποχή των αποστατών. Αλλά πολλά κείμενα δεν είναι ευθέως ιστορικοπολιτικά. Τα ιστορικά γεγονότα υπάρχουν συνήθως στα πίσω τραπέζια, ενώ στα μπροστινά εμφανίζονται διάφοροι πραγματικοί ή φανταστικοί ήρωες. Ο ασφαλίτης που ζητάει μια μεγάλη «κούκλα σαλονιού» για την αρραβωνιαστικιά του, ο σκηνοθέτης που υποτίθεται ότι πληροφορεί για την ταινία του, οι ρακοσυλλέκτες που έχουν πρόβλημα με τους “μύλους”, οι καπνεργάτριες της Καβάλας που μένουν άνεργες, οι οικογένειες πολιτικών κρατουμένων και οι «άρτι απολυθέντες» κρατούμενοι, τα παιδιά των καφενείων, οι υποψήφιοι μετανάστες, ο μισότρελος αξιωματικός του στρατού, οι διασωθέντες από τη μεγάλη κατολίσθηση που εξαφάνισε το Μικρό Χωριό, ο ομιλητής που εκτροχιάζεται στην “Ωραία Έδεσσα”, η ηγερία Πηδαχθόη, οι κρίνοντες τη σαλονικώτικη αρχιτεκτονική και τόσοι άλλοι, όχι μόνο παράγουν ιστορία εντονότερα από τα καθαυτό ιστορικά πρόσωπα, αλλά αποτελούν σκίτσα που δεν ξεχνιούνται ποτέ».

Δημήτρης Φύσσας, συγγραφέας