Η εκδότρια κυρία Πηνελόπη Τσουκάτου αρκετό καιρό τώρα, μέσω της εφημερίδας της Ο Πολίτης, αναζητά και καταγράφει προσωπικές μαρτυρίες από τη νύχτα των Σεπτεμβριανών του 1955. Καρπός αυτής της προσπάθειας και της σκέψης είναι τούτο το βιβλίο. Κυκλοφορούν προφορικές διηγήσεις και εμπεριστατωμένα βιβλία, όμως καταγεγραμμένες μαρτυρίες παθόιντων δεν υπάρχουν. Έτσι κρατάμε σήμερα στα χέρια μας αυτό το βιβλίο.Στο Α΄ μέρος έχουμε τη μελέτη του Γιώργου Αγγελετόπουλου, ο οποίος αποδελτίωσε από τον ημερήσιο αθηναϊκό Τύπο της περιόδου 6 έως 22 Σεπετεμβρίου 1955 τα δημοσιεύματα που σχετίζονται με τα γεγονότα και μετέφρασε ένα απόσπασμα από ανέκδοτο στην Ελλάδα έργο του Αζίζ Νεσίν σχετικό με τα Σεπτεμβριανά. Αποδελτιώνονται οι εφημερίδες: Ακρόπολις, Βραδυνή, Εστία, Καθημερινή, Το Βήμα, Έθνος, Τα Νέα, Αυγή. Μετά τις 22 Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν οι έντονες συζητήσεις για το κυπριακό ζήτημα και σιγά σιγά το ενδιαφέρον για τη \"Νύχτα των κρυστάλλων\" μειώθηκε. Πηχυαίοι τίτλοι, έντονες αντιδράσεις, ακόμη και εκφράσεις έντονης αντιπαράθεσης ως προς τους Τούρκους, κινήσεις δηλαδή, σκέψεις και σχόλια που κατέστρεψαν οριστικά τότε την ελληνοτουρκική φιλία που είχε χτίσει ο Κεμάλ και ο Βενιζέλος το 1922. Μια πιο \"ανάλαφρη\" νότα, αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, είναι τα ευθυμογραφήματα του Τσιφόρου και του Σακελλάριου που αντιμετωπίζουν αλλιώς την άσχημη κίνηση των Τούρκων.
Στο Β΄ μέρος περιλαμβάνονται πενήντα μαρτυρίες (επώνυμες και ανώνυμες) ανδρών και γυναικών που έζησαν τα γεγονότα και τις επιπτώσεις τους. Προσωπικές στιγμές, προσωπικές μνήμες, προσωπικές απώλειες, προσωπικές κραυγές αγωνίας για μια νύχτα που στοίχειωσε και την Ελλάδα και την Τουρκία. Για να βοηθηθεί ο αναγνώστης οι μαρτυρίες συνοδεύονται από επεξηγηματικό λεξιλόγιο των ιδιωματισμών και τοπογραφικό χάρτη της Κωνσταντινούπολης για να τοποθετηθεί ο αναγνώστης και χωρικά. Οι φωτογραφίες που ακολουθούν ενισχύουν το δάκρυ να κυλήσει στα μάγουλα.
Το βιβλίο περιέχει επίσης την καταγραφή των γεγονότων από τον Κωνσταντινουπολίτη Γεώργιο Καβουνίδη, Προϊστάμενο της Διεύθυνσης Ενημέρωσης του υπουργείου Εξωτερικών, η οποία καταγραφή δημοσιεύεται πρώτη φορά στην Ελλάδα. Απαραίτητο συμπλήρωμα για την αντικειμενική και αναλυτική εξέταση των γεγονότων.
Σε γενικές γραμμές το βιβλίο καλύπτει τα Σεπτεμβριανά του 1955 με μαρτυρίες και πηγές που αναπαριστούν άμεσα και ζωντανά, μπροστά στα μάτια των αναγνωστών, τι πραγματικά συνέβη τότε και τι επιπτώσεις είχαν τα γεγονότα στις ψυχές και στις περιουσίες των Ελλήνων.
Πάνος Τουρλής