Ηλέκτρα. Το δάκρυ της Αφρικής

Το δάκρυ του αναγνώστη κυλάει αβίαστα όταν τελειώνει αυτό το συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Η Ηλέκτρα είναι μια ηλικιωμένη δασκάλα ζωγραφικής στην Αμερικανική Ιεραποστολική Σχολή στο Πλατό Στέιτ της βόρειας Νιγηρίας, μια γυναίκα που σαράντα χρόνια πριν ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα τον Ηλία, στέλεχος κατασκευαστικής εταιρείας, και τον ακολούθησε στην Αφρική, αλλάζοντας άρδην τη ζωή της, τα πιστεύω της, την κοσμοθεωρία της. Σαράντα χρόνια γεμάτα από την άγρια ομορφιά της Αφρικής, τις ποικίλες εκφάνσεις της ζωής εκεί, τα προβλήματα με την τρομοκρατική οργάνωση της Μπόκο Χαράμ, τη στωικότητα στο βλέμμα των φτωχών, εξαθλιωμένων κατοίκων, τη φροντίδα των ξένων (κυρίως λευκών) να διασκεδάζουν συχνά για να κρύβονται από τα πραγματικά προβλήματα της καθημερινότητας των ντόπιων, που κάποτε, κάπως θα επηρεάσουν κι αυτούς. Και όλη αυτή η ζωή θα κλείσει με την απαγωγή της Ηλέκτρας από την Μπόκο Χαράμ.

Το κείμενο είναι εξαιρετικό από κάθε άποψη και αφορά την περιπέτεια που έζησε η Ηλέκτρα όταν η εκδρομή τελειοφοίτων της Σχολής μετατρέπεται σε τραγωδία και η ίδια με κάποιες μαθήτριές της απάγονται από τζιχαντιστές. Το παρελθόν της Ηλέκτρας ξεδιπλώνεται κατά διαστήματα την περίοδο της ομηρίας της ενώ ταυτόχρονα περιγράφονται απάνθρωπες, βίαιες σκηνές, ποτισμένες στο αίμα. Η περίληψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου δεν έχει καμία σχέση με την ουσία του κειμένου: δεν είναι το ρομάντσο μιας Ελληνίδας που ζει σε μια ξένη χώρα και αγωνίζεται να καλύψει τον άπλετο ελεύθερο χρόνο της όσο ο σύζυγος ταξιδεύει για δουλειές της εταιρείας του. Είναι η ιστορία της Γυναίκας που πονάει, αγωνίζεται να προστατεύσει τη ζωή των παιδιών της και της ίδιας, που θέλει να παλέψει για την ελευθερία της, την αξιοπρέπειά της και τη μοναδικότητά της. Και επιπλέον ο ολοκληρωμένος αυτός χαρακτήρας, γαλουχημένος με τη δυτική παιδεία, πώς θα αντιμετωπίσει συνθήκες απάνθρωπης αιχμαλωσίας από ανθρώπους που είναι αδίστακτοι και υπηρετούν τάχα τον Αλλάχ, οραματιζόμενοι την επικράτηση της σαρία σε όλο τον κόσμο, ακόμη κι αν αυτό μπορεί να υλοποιηθεί από ποταμούς αίματος;
Η κυρία Δαμιανού-Παπαδοπούλου με αυτό το βιβλίο ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου. Με λεξιλόγιο αυστηρό, εκφράσεις κοφτές, συναρπαστικές περιγραφές της χώρας, ανατρεπτικές εξελίξεις στο στρατόπεδο αιχμαλωσίας και μια βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο, το κείμενό της με συνεπήρε από την αρχή ως το τέλος. Διάλεξε αυτήν τη φορά να αφηγηθεί μια ιστορία διαφορετική, να την τοποθετήσει σε ένα φόντο σπάνιο για τα σημερινά ελληνικά λογοτεχνικά δεδομένα και να την παραδώσει στον αναγνώστη με τον δικό της καλαίσθητο τρόπο. Επιτέλους, μια ιστορία που θεωρεί δεδομένο ότι η πρωταγωνίστρια ερωτεύτηκε, παντρεύτηκε και ξενιτεύτηκε, χωρίς μακροσκελείς αφηγήσεις και περιττούς διαλόγους ή ανούσιες αναποδιές. Το βιβλίο ξεκινάει με την τραγωδία της εκδρομής και σελίδα τη σελίδα παρεισφρέει σε αυτές τις δύσκολες ώρες η ιστορία της Ηλέκτρας, λιτά, ξεκάθαρα, στέρεα. Γνώρισα μια γυναίκα γεμάτη ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, πρόθυμη να βοηθήσει ουσιαστικά και όχι κενόδοξα προς βράβευση των προσπαθειών της, που αγκάλιασε με στοργή τα παιδιά της πόλης όπου ζούσε ενώ ποτέ δεν κατάφερε να «λύσει τον γρίφο» που λέγεται Αφρική.

Όπως χαρακτηριστικά λέει ο Ηλίας «Η Αφρική μοιάζει με γυναίκα, την πολιορκείς, την κατακτάς και εκεί που πιστεύεις πως γνωρίζεις κάθε πτυχή του σώματος και του μυαλού της, έρχεται μια στιγμή που όλα ανατρέπονται κι έχεις μπροστά σου μια άγνωστη» (σελ. 47). Στη συνέχεια, η ίδια η Ηλέκτρα υποστηρίζει: «Αφρική είναι η γοητεία να προσπαθείς να κατακτήσεις το άγνωστο, αυτό που σου αντιστέκεται, να το καταλάβεις και να ζυμωθείς μαζί του... Να ζεις επικίνδυνα» (σελ. 204). Αυτήν τη χώρα, αν και εξακολουθώ να μην την έχω στον χάρτη των ταξιδιών μου, ειδικά την κεντρική και νότια, μιας και την Αίγυπτο και το Μαρόκο τα έχω επισκεφθεί και αγαπήσει, την είδα με τα μάτια της συγγραφέως και την έκλεισα μες στην καρδιά μου. Από τη μια οι κίνδυνοι, η πολιτική και κοινωνική αστάθεια, η πείνα και από την άλλη η φύση, οι άνθρωποι, τα ζώα, η ατμόσφαιρα. Αντικρουόμενα χαρακτηριστικά που κερδίζουν δια μιάς τον ταξιδιώτη, τον μετανάστη, τον επισκέπτη. Σε αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε η Ηλέκτρα και η διεισδυτική ματιά της συγγραφέως μού γνώρισε μια υπέροχη γυναίκα, μια ηρωίδα σχεδόν άμεμπτη, που ακόμη και το μυστικό της παρουσιάστηκε τόσο αναπόφευκτα, ως φυσικό επακόλουθο, που δεν μπόρεσα να την κατηγορήσω, αντίθετα έζησα μαζί της ως το μεδούλι αυτό που ακριβώς ποθούσε η ψυχή της.

Κι αυτή η ζωή, αυτός ο χαρακτήρας, τόσα χρόνια αργότερα, να ζήσει αυτήν την περιπέτεια; Και να περάσει του λιναριού τα πάθη; Στο κείμενο αγάπησα ακριβώς αυτό: η Ηλέκτρα και οι μαθήτριές της, γυναίκες που ζούσαν άνετα και με σχετική ασφάλεια στον μικρόκοσμό τους, από τη μια στιγμή στην άλλη ζουν την απόλυτη φρίκη: κάποιες τις εκτελούν, κάποιες τις αγοράζουν σεΐχηδες που καταφτάνουν στο στρατόπεδο της Μπόκα Χαράμ σε πολυτελείς λιμουζίνες και δε διστάζουν να αγοράσουν ακόμη και πεντάχρονα μωρά για τις ορέξεις τους, μόνο και μόνο για να φύγουν ξανά σαν κύριοι από τη χώρα με το ιδιωτικό τους αεροσκάφος! Πώς θα αντέξουν αυτές τις δυσκολίες τα κορίτσια και η δασκάλα τους; Σε τι πλάσματα θα μεταμορφωθούν μόνο και μόνο για να επιβιώσουν; Και δεν είναι που αναγκάζονται να φάνε έντομα και να ζουν σε συνθήκες εντελώς ακατάλληλες από θέμα υγιεινής αλλά κάποιες μετατρέπονται άθελά τους σε κινούμενες βόμβες-στόχοι, ζωσμένες με εκρηκτικά, κάποιες άλλες αναγκάζονται με τη βία να σκοτώνουν. Αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης περιγράφει γλαφυρότατα η κυρία Δαμιανού-Παπαδοπούλου, χαρίζοντάς μου άφθονη ανατριχίλα!

Πού είναι ο στρατός της χώρας; Γιατί αργεί τόσο πολύ να εντοπίσει το στρατόπεδο της Μπόκα Χαράμ; Θα γλυτώσουν όλες οι κοπέλες από αυτήν την παραφροσύνη; Πού θα καταλήξει η κάθε μια τους; Ποιες από αυτές θα ξαναδούν τους γονείς τους; Κι αν γλυτώσουν πώς θα καταφέρουν να εμπιστευτούν ξανά άνθρωπο ή να κυκλοφορήσουν σε πολύβουους δρόμους; Τι θα απογίνει η κεντρική ηρωίδα; Ένα σκληρό, αληθινό, μεστό κείμενο για τη γυναίκα που ζει σε μια χώρα υπέρ της κλειτοριδεκτομής, είναι ταγμένη στον άντρα και απαγορεύεται να σκέφτεται ή να ζει με αυτάρκεια. Ρομάντσο και περιπέτεια, έρωτας και καταστροφή, ένα αρμονικό σύνολο που χάρη στη γραφή αποφεύγει να χαρακτηριστεί άρλεκιν, άλλωστε είναι τόσο έντονο, ρεαλιστικό και αληθοφανέστατο που και η πραγματική ζωή ωχριά μπροστά του.

Πάνος Τουρλής