Ο Ηρακλής Πουαρό αποφασίζει να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, από τη Συρία όπου βρισκόταν για διακοπές κι από κει να ταξιδέψει με το Οριάν Εξπρές για Παρίσι. Ανυπομονεί να γυρίσει στην καθημερινότητά του, χωρίς να ξέρει πως η πασίγνωστη και κομψή αμαξοστοιχία θα αποκλειστεί κάπου στη χιονισμένη Γιουγκοσλαβία τη στιγμή που ένας επιβάτης θα δολοφονηθεί! Ποιος είναι λοιπόν ο ένοχος και γιατί σκότωσε τον Αμερικανό επιχειρηματία Σάμιουελ Ράτσετ; Ποιοι από τους επιβάτες είχαν άλλοθι; Ποιος είδε κάτι που ίσως βοηθήσει στην εξιχνίαση της υπόθεσης; Και τι σχέση έχουν όλα αυτά με την απαγωγή και τη δολοφονία του μωρού ενός πάμπλουτου συνταγματάρχη κάποια χρόνια νωρίτερα;
Ο Ηρακλής Πουαρό, μετά από μια σειρά περιπετειών που έζησε στη Μέση Ανατολή, έχοντας συνταξιοδοτηθεί και αποσυρθεί, επιλύει την πιο ανατρεπτική υπόθεση της ζωής του. Μετά τις συναρπαστικές υποθέσεις που έλυσε στα μυθιστορήματα «Murder in Mesopotamia» (1936), «Death on the Nile» (1937) και «Appointment with death» (1938) τώρα βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα δύσκολο αίνιγμα που η λύση του βασίζεται στη δικαίωση και τη νέμεση. Τα πράγματα δυσκολεύουν αν σκεφτεί κανείς πως ο δολοφόνος δεν πρόλαβε να ξεφύγει και είναι ακόμη μες στο αποκλεισμένο τρένο! Απανωτές μαχαιριές στο πτώμα, άλλες θανάσιμες κι άλλες ξώφαλτσες, διαφορετικοί τύποι ανδρών και γυναικών και φυσικά διαφορετικοί χαρακτήρες, όλοι σε πρώτη φάση χωρίς κίνητρο, μυστηριώδεις ρόμπες, απανωτά ψέματα, βολικά άλλοθι, ένας φροντιστής που τρέχει πάνω κάτω, λιτή και ταυτόχρονα θελκτική περιγραφή των ανέσεων που παρείχε το Οριάν Εξπρές αλλά πάνω απ’ όλα μια εξαιρετικά ακριβοδίκαιη λύση για το φινάλε της ιστορίας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος που θα λατρέψουν όσοι το διαβάζουν για πρώτη ή ακόμη και νιοστή φορά! Και μην ξεχνάμε το υποδόριο χιούμορ της συγγραφέως: «-Σε ποια χώρα βρισκόμαστε τέλος πάντων; … Α! Στα Βαλκάνια, δηλαδή. Εντάξει, τι να περιμένεις εδώ πέρα;» (σελ. 63).
Παρ’ όλο που η εξιστόρηση, ειδικά στο δεύτερο μέρος με τις ανακρίσεις των επιβατών, επαναλαμβάνει, αν και με εντυπωσιακή ποικιλία και διάφορες οπτικές γωνίες, γεγονότα και στοιχεία για τον φόνο, ο αναγνώστης βρίσκεται παγιδευμένος σε μια περιπέτεια που φαίνεται να οδηγεί σε επαναλαμβανόμενα αδιέξοδα κι όμως η γραφή και ο τρόπος με τον οποίο οι πληροφορίες εμφανίζονται σποραδικά και αναπάντεχα σε άσχετα σημεία της πλοκής, συγκροτούν σταδιακά τη λύση του γρίφου, αρκεί κάποιος να έχει τα μάτια του ανοιχτά! Ο Ηρακλής Πουαρό αποφαίνεται: «Είμαστε υποχρεωμένοι να βασιστούμε αποκλειστικά στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Αυτό για μένα καθιστά το ζήτημα πολύ περισσότερο ενδιαφέρον. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τα πάντα είναι ζήτημα ευφυίας» (σελ. 187). Και στη συνέχεια: «Η όλη υπόθεση ήταν ένας πολύ έξυπνα σχεδιασμένος γρίφος, με τα κομμάτια του τοποθετημένα έτσι ώστε κάθε νέο στοιχείο που θα ερχόταν στο φως να δυσκόλευε ακόμη περισσότερο τη λύση του όλου μυστηρίου» (σελ. 284). Πάντως, όσες φορές κι αν το διαβάσω, δύο απορίες πάντα μου μένουν άλυτες: πώς εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο διάβασε ο Πουαρό ένα σημείωμα χρησιμοποιώντας δικτυωτό σύρμα από καπελιέρες και σε τι χρησίμευε η εμφάνιση της γυναίκας με το κόκκινο κιμονό!
Η Agatha Christie έγραψε αυτό το συναρπαστικό μυθιστόρημα επηρεασμένη από τη φρίκη της τραγωδίας του αεροπόρου Τσαρλς Λίντμπεργκ, που είχε διασχίσει το 1927 τον Ατλαντικό χωρίς στάση με το μονοκινητήριο αεροπλάνο του. Το 1932 απήχθη και δολοφονήθηκε ο μόλις είκοσι μηνών γιος του, μια τραγωδία που τον ανάγκασε να καταφύγει στην Ευρώπη λίγο πριν το ξέσπασμα του πολέμου. Επιπλέον, χάρη στα ταξίδια που έκανε με τον δεύτερο σύζυγό της, αρχαιολόγο Μαξ Μαλόουαν, ταξίδεψε κι η ίδια με το πολυτελές αυτό τρένο-θρύλος, επομένως ήξερε πώς να αναπαραστήσει μια έξοχη ατμόσφαιρα ταξιδιού, αγωνίας και άνεσης!
Το πασίγνωστο και εμβληματικό μυθιστόρημα της Agatha Christie είναι η δέκατη περιπέτεια του Ηρακλή Πουαρό και κυκλοφόρησε σε Αγγλία και Αμερική το 1934, αν και οι περιπέτειες που προηγούνταν δημοσιεύθηκαν αργότερα, κάτι που για άλλη μια φορά προβληματίζει τους αναγνώστες ως προς τη διαφορά μεταξύ χρονικής και εκδοτικής αλληλουχίας. Στα ελληνικά υπήρξαν πολλές εκδόσεις ώσπου κυκλοφόρησε από το Λυχνάρι με τον τίτλο «Έγκλημα στο Εξπρές Οριάν» και σήμερα (2018) επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μεγαλύτερο σχήμα, με προλογικό σημείωμα του Φίλιππου Φιλίππου και με νέα μετάφραση (του Χρήστου Καψάλη). Ως προς το εξώφυλλο ακολουθούν την έκδοση Harper Collins (1994) ενώ έχουν ανακοινώσει πως στόχος τους είναι να κυκλοφορήσουν στα ελληνικά όλα τα αστυνομικά έργα της Agatha Christie.
Το κείμενο επίσης διασκευάστηκε σε δύο graphic novels που κυκλοφόρησαν το 2003 με τίτλο «Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές» από τη Modern Times (διασκευή Francois Riviere, εικονογράφηση Jean-Francois Miniac και μετάφραση Τατιάνας Γαλάτουλα) και το 2017 με τίτλο «Ηρακλής Πουαρό-Έγκλημα στο Όριαντ Εξπρές» από τις εκδόσεις Διόπτρα (διασκευή Benjamin von Eckartsberg, εικονογράφηση Chaico και μετάφραση πάλι της Τατιάνας Γαλάτουλα). Μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1974 μ’ ένα αξεπέραστο καστ (Άλμπερτ Φίνλεϋ στον ρόλο του ντετέκτιβ, Σον Κόνερι, Λορίν Μπακόλ, Άντονι Πέρκινς, Ζακλίν Μπισέ, Ίνγκριντ Μπέργκμαν κ. ά.) και το 2017 (Κένεθ Μπράνα στον ρόλο του Πουαρό, Πενέλοπε Κρουζ, Τζόνι Ντεπ, Μισέλλ Πφάιφερ κ. ά.). Το 2017 επίσης ανέβηκε σε θεατρική διασκευή του Κεν Λούντβιχ, στην οποία βασίστηκε ο Αντώνης Καλογρίδης για να σκηνοθετήσει την ελληνική ομότιτλη παράσταση στο θέατρο «Κάτια Δανδουλάκη» (την περίοδο 2019-2020 θα είναι η δεύτερη σεζόν του έργου, με εξίσου σημαντικό καστ, όπως Κάτια Δανδουλάκη, Αντώνης Καφετζόπουλος, Τάσος Χαλκιάς, Δάνης Κατρανίδης, Τάνια Τρύπη κ. ά.).
Πάνος Τουρλής