83 ιστορίες μπονζάι για το Σημείο Μηδέν

Το βιβλίο αυτό είναι η πρώτη ανθολογία λογοτεχνικών κειμένων στα ελληνικά που πραγματοποιήθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση δεκαπέντε χρόνων από την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Ο τόμος αυτός είναι προϊόν συνεργασίας του ιστολογίου «Πλανόδιον-Ιστορίες μπονζάι» και του BooksJournal και περιλαμβάνει μεταφράσεις ξένων διηγημάτων, κείμενα γνωστών Ελλήνων συγγραφέων που κλήθηκαν να λάβουν μέρος και συμμετοχές νέων συγγραφέων και φίλων αναγνωστών του «Πλανόδιου» και του BooksJournal που υπέβαλαν κατόπιν πρόσκλησης τα κείμενά τους σε κριτική επιτροπή, η οποία αποτελείτο από τους Βασίλη Μανουσάκη, Ηρώ Νικοπούλου και Έλενα Σταγκουράκη (τα μέλη αυτής της επιτροπής είναι και οι επιμελητές του τόμου). Το πρωτότυπο είναι πως οι ελληνικές συμμετοχές έχουν ανώτατο όριο τις τριακόσιες λέξεις, κάτι που συνάδει με το ύφος και την εστίαση του «Πλανόδιου» στο μικρό διήγημα («μπονζάι»). Επιπλέον, όπως γράφουν οι επιμελητές του τόμου στην εισαγωγή του συλλογικού έργου: «Αυτή η συναγωγή διηγημάτων από διαφορετικές χώρες και γλώσσες μας δίνει μια αρκετά πλούσια εικόνα για τον αντίκτυπο που είχε διεθνώς το καθοριστικό γεγονός της 11ης Σεπτεμβρίου» (σελ. 13).

Ογδόντα τρία διηγήματα λοιπόν, Πωλ Ώστερ και Τζόις Κάρολ Όουτς, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής και Γιώργος Δουατζής, Μάκης Πανώριος και Λεία Χατζοπούλου-Καραβία μεταξύ πολλών άλλων, Ελλάδα και Βουλγαρία, Ρωσία και ισπανόφωνες χώρες είναι όλα εδώ, σε έναν φροντισμένο και πολυπρισματικό συλλογικό τόμο διηγημάτων σχετικά μικρής έκτασης. Ποικιλία αφηγήσεων, στυλ, τεχνικών, γραφής, οπτικής γωνίας, διαφορετικές και εναλλακτικές αντιλήψεις και κουλτούρες, δημιουργούν μια καινοτόμο πρωτοβουλία που αξίζει την υποστήριξη του κάθε αναγνώστη.

Συγκλονιστικός και ωμά δοσμένος ο παραλληλισμός των δύο χωρών που μπλέχτηκαν στο αιματηρό γαϊτανάκι εκείνου του Σεπτέμβρη στο «Πρωτόγαλα» της Ιωάννας Αμπατζή. Λίγες λέξεις, έντονες εικόνες, κοφτές φράσεις που γεμίζουν την ατμόσφαιρα και συμπληρώνουν κατάλληλα την τηλεοπτική κάλυψη των πτώσεων των Πύργων. Το «Νέα Υόρκη-Σημείο Μηδέν» της Λυδία Ασεβέδο είναι μια κραυγή αγωνίας απέναντι στο αχανές Γιατί του σύμπαντος, λέξεις-χαστούκια που σχηματίζουν το τεράστιο ερωτηματικό που πλανάται από τότε πάνω από τη Νέα Υόρκη. Είναι τόσο αυστηρές, έντονες και γεμάτες οι λέξεις του κειμένου που θέλω να το διαβάσω στα ισπανικά! Στο «Σκαληνό» υπάρχει ένα εξαιρετικό θεματικό τρίγωνο που κινείται μεταξύ Δίδυμων Πύργων, πύργων σκακιού πριν το ματ και των δύο πανύψηλων πύργων της κυρα-Παναγιώτας «που τους σώριασαν μέσα σε ένα ξεροπήγαδο οι ταγματασφαλίτες». Απλώς σιωπή, αντίστοιχη με κείνη που ένιωσα διαβάζοντας το «Αργά» του Μανόλη Βενιέρη, αν το θυμάμαι καλά βέβαια, μιας και δάκρυζα από την πρώτη ως την τελευταία λέξη.

«Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001» του Βλαντιμίρ Βλαντμέλι είναι ένα 20σέλιδο διήγημα που αφορά την επικοινωνία που έχει ένας Ρώσος μετανάστης, εργαζόμενος επιτέλους αξιοπρεπώς στη Μινεάπολη, με τον γιο του, που εργάζεται στους Δίδυμους Πύργους. Σελίδα τη σελίδα ο αναγνώστης περνάει από το χαμόγελο της ρουτίνας πατέρα και γιου που βρήκαν το όνειρό τους στην Αμερική στην άρνηση του εγκεφάλου να δεχτεί ό, τι δείχνει η τηλεόραση κι από κει στην αγωνία αν ο γιος είναι μέσα στο κτήριο. Μέσα από αυτό το υπέροχο κείμενο ξεπηδάνε αρκετοί αντιπροσωπευτικοί τύποι της αμερικανικής ηπείρου (ο σκληρά εργαζόμενος που αδιαφορεί για τα συμβάντα γύρω του και αναπνέει μέσα από την κακεντρέχειά του αν βρίσκει λάθη στους συναδέλφους του, ο διευθυντής-άνθρωπος που συμπαραστέκεται στον εργαζόμενο που έχασε τη γυναίκα του από καρκίνο, ο νεαρός που αγωνιά για τη ζωή του αλλά δε γίνεται να μη χασκογελάσει ως διέξοδο για κάποιες τυχερές στιγμές μες στην ατυχία του ώσπου…). Πιστεύω πως είναι ένα από τα καλύτερα κείμενα της ανθολογίας, ρεαλιστικό, τρυφερό και διεισδυτικό.

Κι εκεί που γελούσα με τη φράση «Αμέρικαν σιντρίμ» στο «Ροκέ επουράνιο» του Δημήτρη Καλοκύρη ή στην κωμικοτραγική σύμπτωση της «Παράπλευρης απώλειας» της Μέρης Λιόντη, η «Ασυγχρονία» της Σούλμα Κινιόνες Σενάτι και το «Cubicle coma» της Σοφίας Κιόρογλου με συγκλόνισαν με τα παιχνίδια της μοίρας, της τύχης, της ειμαρμένης, πώς να το πω καλύτερα, και την ικανότητα αυτών των συγγραφέων, σχεδόν δωρικά, να καταγράψουν στο χαρτί τραγικές ιστορίες ανθρώπων που βίωναν εκείνη τη στιγμή. Από την άλλη «Οι άγγελοι του παραδείσου» του Γιώργου Λυκοτραφίτη τολμάνε να περιγράψουν τα αισθήματα ενός αεροπειρατή πριν την πρόσκρουση στους Πύργους, και μάλιστα με τρόπο τόσο αληθινό, γνήσιο και, ναι, τρυφερό! Στις «Διάφορες σημειώσεις» του Πωλ Ώστερ στάθηκα λίγο περισσότερο στη φράση: «Δεν έχουμε κανένα προηγούμενο γι’ αυτό που έγινε σήμερα και οι συνέπειες αυτής της επίθεσης θα είναι αναμφισβήτητα απαίσιες. Περισσότερη βία, περισσότερος θάνατος, περισσότερος πόνος για όλους. Κι έτσι ξεκινάει τελικά ο εικοστός πρώτος αιώνας» (σελ. 182). Και υπάρχουν κι άλλα πολλά κείμενα, από τα οποία ο καθένας θα ξεχωρίσει κάποιο ή θα το βάλει για πάντα στην καρδιά του.

Οι «83 ιστορίες μπονζάι» είναι μια συλλογή διηγημάτων για την πολύνεκρη αποφράδα μέρα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, οπότε η κεντρική ιδέα δεν είναι ευχάριστη ή αισιόδοξη, παρ’ όλ’ αυτά η ποικιλία των εκφραστικών μέσων, η διαφορετικότητα στη γραφή, το ετερόκλητο και αρμονικά συνταιριασμένο σύνολο των γραφόντων συναποτελούν μια πολύ καλή ανθολογία, στην οποία ενυπάρχουν το ρεαλιστικό με το φανταστικό, το χιούμορ με τη συγκίνηση, το δοκίμιο με το διήγημα, η πρωτοπρόσωπη με την τριτοπρόσωπη αφήγηση. Αμερικανοί, Έλληνες, Πακιστανοί και Άραβες ζουν στο πετσί τους ή στη φαντασία τους την τραγική αυτή ημερομηνία κι έτσι για κανέναν η υπόλοιπη ζωή δε θα είναι ποτέ ξανά η ίδια.

Πάνος Τουρλής