Πολύ καλογραμμένο, πολύ ανθρώπινο, πολύ αληθινό, πολύ άμεσο, όλα στον υπερθετικό! Η ιστορία του Στέργιου Χ., γιατρού που τάχτηκε με τους κομμουνιστές, τους ακολούθησε στα πεδία του εμφύλιου πολέμου και αποχώρησε μαζί τους, μετά την ήττα στον Γράμμο, στην Αλβανία και από κει κατέφυγε πολιτικός πρόσφυγας στην Τασκένδη. Το 1967 επιστρέφει στα Σκόπια, πάλι ως πολιτικός πρόσφυγας, για να είναι λίίίγο πιο κοντά στην πατρίδα του, τη Θεσσαλονίκη, όπου ζει η μητέρα του, οι αδερφές του και ο αξιωματικός του στρατού αδερφός του, Λεωνίδας Χ. Στη διαδρομή με το τρένο θυμάται τα γεγονότα της ζωής του.Το βιβλίο είναι καλογραμμένο, άμεσο, σφιχτό. Η συγγραφέας παρεμβαίνει στο κείμενο από την αρχή παραινετικά, συμβουλευτικά, συμπονετικά. Καταλαβαίνουμε από την αρχή ότι το μυθιστόρημα αναπλάθει πραγματικά γεγονότα πραγματικών ανθρώπων και μας δίνει πραγματικές πλευρές της ελληνικής και όχι μόνον Ιστορίας. Οι παρεκβάσεις της κυρίας Χουζούρη (\"Έτσι υποθέτω, γιατρέ...\", \"Με μπέρδεψες, γιατρέ...\" κλπ.) δεν είναι πολύ συχνές και δεν είναι άγαρμπες (όπως η περίπτωση γραφής της Ρέας Γαλανάκη στην Απαγωγή της Τασούλας). Θα έλεγα ότι η συγγραφέας είναι μια μάνα που συμπάσχει και αγωνιά για τον γιο της, τον ήρωα του μυθιστορήματος, έναν άνθρωπο που πίστεψε σε κάποια ιδεώδη, δεν παρασύρθηκε από την τυφλότητα του σοσιαλισμού και αγωνίστηκε να επιβιώσει από το μίσος και τη μισαλλοδοξία και το άγριο ξεκαθάρισμα που ακολούθησε τον θάνατο του Στάλιν, οπότε και οι λύκοι που κρύβονταν στα γραφεία του κόμματος ξαμολύθηκαν προς άγραν θυμάτων.
Ο γιατρός μας, λοιπόν, έζησε την τραγικότητα του Εμφυλίου, την αγωνία, τον πόνο και την απελπισία των \"στρατιωτών\" του Εμφυλίου (τι στρατιωτών δηλαδή, αμούστακα και άγουρα παιδιά όλοι τους) και την υποχρέωση που δημιουργήθηκε απέναντι στη Σοβιετική Ένωση που τους φιλοξένησε, οπότε ήταν υποχρεωμένοι να τηρήσουν μια συγκεκριμένη, αυστηρή πορεία εργασίας στις φάμπρικες. Καταπληκτική αναπαράσταση της Τασκένδης και της ψυχολογίας που επικρατούσε και μεταξύ των Ελλήνων που κυκλοφορούσαν για χρόνια με στρατιωτικά και το περιβόητο \"όπλο παρά πόδα\" και μεταξύ των Ρώσων που τους υποδέχτηκαν. Τι τύφλωση, τι εγωισμός, τι πειθήνια υπακοή στη γραμμή του κόμματος και αργότερα, μετά τον θάνατο του Στάλιν, \"του πλαστογράφου της Ιστορίας\"¨όπως τον κατηγόρησαν δικοί του άνθρωποι, να πέφτει ένα τείχος και να μπαίνουν τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση. Μια κατάσταση που πολλοί δεν άντεξαν και ξέσπασαν σε λιποθυμίες και κρίσεις τρέλας ενώ στα κλιμάκια του κόμματος γινόταν ο κακός χαμός από ρουφιανιές, διαγραφές και εξορίες.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο γιατρός Στέργιος έχει παντρευτεί τη συντρόφισσα Σταυρούλα, συναγωνίστρια στον Γράμμο, κι έχουν κάνει και δυο κόρες. Μέσα στην παραφροσύνη του κλίματος στην Τασκένδη, ο γιατρός συνάπτει σχέση με μια παντρεμένη ρωσίδα νοσοκόμα, μια σχέση ρομαντική, βαθιά, ειλικρινής. Ίσως φανεί πρόστυχη στα μάτια πολλών αλλά η αφήγηση και η ροή της πλοκής δε σε αφήνουν να το καταλάβεις έτσι, δεν έχουμε ερωτικές σκηνές, κλάματα και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο, απλώς φωτίζονται κάποια περιστατικά και καταγράφονται κάποια αισθήματα, τα οποία δυστυχώς δεν έχουν καλό τέλος. Οι \"σύντροφοι\" θα το μάθουν και θα το εκμεταλλευτούν, οπότε η μεν Όλγα επιστρέφει στον άντρα της, που βρέθηκε να νοσηλεύεται σε απόμακρη περιοχή της Ρωσίας, ο δε γιατρός αποφασίζει να ξαναφτιάξει τη ζωή του στα Σκόπια, με όνειρο να γυρίσει στην πατρίδα του και στους αγαπημένους του, από τους οποίους απαγορευόταν να έχει νέα.
Παράλληλα με τη ζωή του Στέργιου, μαθαίνουμε και για τη ζωή του Λεωνίδα, του αδελφού του, που πολέμησε κι αυτός στον Εμφύλιο από την πλευρά των Δημκρατικών. Τι αντίκτυπο είχε η απόφαση του Λεωνίδα να πάει με τους κομμουνιστές, πώς αντέδρασε η μάνα τους, τι συνέπειες είχε αυτό για τον Λεωνίδα και για την καριέρα του στον στρατό; Η οικογένεια του γιατρού φωτίζεται λιγότερο αλλά εξίσου τραγικά.
Όνειρα που ποδοπατήθηκαν στη γραμμή του κόμματος, ελπίδες που έσβησαν στη μακρινή ανατολή της Τασκένδης, χαμόγελα που θάφτηκαν βαθιά στις στέπες του Ουζμπεκιστάν. Και μια νέα ζωή, που ξεφύτρωσε ξαφνικά, να χαρίζει ελπίδα τουλάχιστον στον έναν από τους δύο χαρακτήρες του μυθιστορήματός μας και χάρη σε αυτήν τη ζωή κατάφερε η συγγραφέας, όπως μας εκμυστηρεύεται, να συμπληρώσει τα γεγονότα της ζωής του γιατρού. Υπέροχο, λυρικό, τραγικό αλλά και αισιόδοξο. Η ιστορία συνεχίζεται στο βιβλίο Δυο φορές αθώα.
Πάνος Τουρλής