Το άρωμα

του Πάτρικ Ζίσκιντ

Βρισκόμαστε στον 18ο αιώνα, σε μια εποχή αλλαγών, προκαταλήψεων και εξερεύνησης των επιστημών. Στο Παρίσι, σε μια πανάθλια αγορά, γεννιέται ο Ζαν-Μπατίστ Γκρενούιγ, ένας άνθρωπος χωρίς μυρωδιά αλλά με μια τρομερή ικανότητα: εξαιρετικά λεπτή αίσθηση της όσφρησης, μέσα από την οποία γνωρίζει τον κόσμο γύρω του. Μια σειρά από σατανικές συμπτώσεις θα τον βοηθήσουν να συλλάβει μια ανατριχιαστική ιδέα και να πραγματοποιήσει το όραμά του: άρωμα αγάπης! Κι αν πρέπει να σκοτώσει για να το καταφέρει; Α, αυτό δεν είναι πρόβλημα!

Πρόκειται για ένα δυνατό, ανατριχιαστικό και ευρηματικό μυθιστόρημα, με συναρπαστική γραφή και μια αχαλίνωτη φαντασία που ρίχνει τον αναγνώστη από τη μια έκπληξη στην άλλη. Παρ’ όλο που κατά βάση η αφήγηση είναι μονομερής και επίπεδη, χωρίς παράλληλες ιστορίες ή τις τεχνικές που βελτιώνουν μια πλοκή, είναι τέτοια η δύναμη της εξιστόρησης αυτής καθαυτής που δε χρειάζεται κάτι άλλο. Οι γνώσεις του συγγραφέα για την εποχή, οι καλά δουλεμένοι και υποδειγματικοί χαρακτήρες που εμφανίζονται σταδιακά στη ζωή του Γκρενούιγ πηγαίνοντάς τον ένα βήμα πιο κοντά στον στόχο του, η άρτια ψυχοσύνθεση του πρωταγωνιστή, κάποιες νότες χιούμορ και ειρωνείας, η μελετημένη τοποθέτηση σε καίρια σημεία και χωρίς πλατειασμούς των γνώσεων χημείας, αρωματοποιίας και ανθρωπολογίας στο ευρύτερο κοινωνικό και επιστημονικό πλαίσιο, ακόμη και οι συνθήκες ζωής στο βρώμικο Παρίσι και στην καλύτερη από υγειονομικής άποψης επαρχία, κάτι που χαρίζει δυνατό ρεαλισμό στα γεγονότα, είναι κάποια από τα γνωρίσματα του μυθιστορήματος που κυριολεκτικά με καθήλωσαν ως το τέλος.

Ο Γκρενούιγ είναι ένα πραγματικό τέρας, εμφανισιακά και ψυχολογικά, και διάβασα τις περιπέτειες του με τα ίδια ακριβώς αισθήματα που μου γέννησε ο «Φρανκενστάιν» της Μαίρη Σέλλεϋ. Ο συγγραφέας συμμετέχει ενεργά στην αφήγηση, αναφερόμενος με τη μέθοδο της προοικονομίας σε κάποια περιστατικά που θα συμβούν αργότερα ή ολοκληρώνοντας τον βίο των ανθρώπων που γνώρισε ο Γκρενούιγ χρόνια αργότερα από το πέρασμά τους στη ζωή του. Ο Πάτρικ Ζίσκιντ που έγραψε το βιβλίο αγωνίζεται να μην πάρει θέση στα ιστορούμενα, να μη φανεί μεροληπτικός απέναντι στον αναγνώστη, να μην υποστηρίξει ή αποδοκιμάσει τις πράξεις του Γκρενούιγ αλλά να επιτρέψει σε όποιον θέλει να σκεφτεί λίγο παραπάνω να καταλήξει μόνος του στα δικά του συμπεράσματα.

Από το Παρίσι στο Πιερφόρ και το Μονπελιέ κι από την Γκρας στην Ορλεάνη, ο Γκρενούιγ αγωνίζεται να βρει το μυστηριώδες άρωμα της ανθρώπινης ύπαρξης και της αγάπης που πηγάζει απ’ αυτήν και μέσα απ’ όλη αυτήν τη διαδικασία να καταλάβει τι τον κάνει ευτυχισμένο. Ένα πραγματικά και βαθιά δυστυχισμένο πλάσμα, που δε γνώρισε την αγάπη παρά μόνο την απόρριψη και τη μοναξιά της ψυχής, σελίδα τη σελίδα μεταμορφώνεται από ταπεινό και υπάκουο βοηθό σε υπερόπτη αφέντη, πανέξυπνο και ευρηματικό αρωματοποιό, φτάνοντας να θεωρεί τον εαυτό του μοντέρνο Προμηθέα! Η τιμωρία της ύβρεως αυτής θα είναι φυσικά παραδειγματική. Το τέλος είναι ένα πραγματικό σοκ για τον ανυποψίαστο αναγνώστη, μιας και η λύση που έδωσε ο Γκρενούιγ, όταν πια έφτασε στο απόλυτο σημείο θέωσης, όταν κατάφερε να πραγματοποιήσει τις επιδιώξεις του και να υλοποιήσει τους στόχους του, ήταν η μοναδική που θα μπορούσε να δοθεί. Ο πρωταγωνιστής έφτασε στο σημείο που δεν είχε κυριολεκτικά τι άλλο να κάνει κι έτσι επέλεξε να προβεί σε αυτήν την απάνθρωπη πράξη.

Σε δεύτερο επίπεδο υπάρχουν χιλιάδες ιδέες για συζήτηση, πολλές σκέψεις και νοήματα που καλωσορίζουν όποιον θέλει να κοιτάξει πίσω από τη δράση και την άφθαστη ψυχολογία. Ο συγγραφέας πήρε μια ήσσονος σημασία αίσθηση, όπως η όσφρηση και μέσα από αυτήν ζωντάνεψε μια εποχή γεμάτη συναρπαστικές λεπτομέρειες! Η κεντρική ιδέα, η αφορμή και το κίνητρο, τα ελατήρια, όλα πηγάζουν από και επηρεάζουν φρέσκες, ξεχωριστές ιδέες πλοκής. Πίσω από όλα αυτά λοιπόν ξεπηδάει η αγάπη σε όλες τις μορφές μα πάνω απ’ όλα η προσήλωση του ανθρώπου σε αυτήν σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να σκοτώσει και να είναι και ικανοποιημένος γι’ αυτό!

«Το άρωμα» είναι η ιστορία ενός δολοφόνου, η ζωή ενός πραγματικά κακού ήρωα αλλά και το σημείο στο οποίο μπορεί να φτάσει μια ανθρώπινη ύπαρξη όταν έχει έναν στόχο στο μυαλό της. Οι επιστήμες της εποχής (ιατρική, φυσική, φιλοσοφία), η κοινωνία της Γαλλίας, οι αντιλήψεις και οι ιδέες που πηγάζανε από επαναστατικά μυαλά αλλά και τσαρλατάνους, είναι η τεκμηριωμένη και απαραίτητη τοιχογραφία για ένα μυθιστόρημα φρίκης, γεμάτο σκέψεις, εικόνες και συναισθήματα, που δε με άφησε να κοιμηθώ τα βράδια από την αγωνία, το σασπένς, την ένταση και τον ρεαλισμό. Είναι μια αναγνωστική εμπειρία από την οποία όλοι θα βγουν κερδισμένοι.

Πάνος Τουρλής