Μια εκπληκτική, αναλυτική, διεξοδική και επαρκέστατη μελέτη για τον ελληνικό Τύπο της Κωνσταντινούπολης με κύριο άξονα την εφημερίδα Νεολόγος, η οποία διανθίζεται από ιστορικά στοιχεία που ολοκληρώνουν την εικόνα της εποχής, των αντιδράσεων και της νοοτροπίας.Η εφημερίδα Νεολόγος της Κωνσταντινούπολης (1866-1897) υπήρξε σημαντική φωνή του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή της καθ\' ημάς Ανατολής. Η ιστορική αυτή περίοδος περιλαμβάνει κρίσιμες και σοβαρές εξελίξεις στα Βαλκάνια και τη Μικρά Ασία. Το Ανατολικό Πρόβλημα διχάζει: ποια θα είναι η διάδοχος κατάσταση μετά το θάνατο του ασθενούς που ακόυει στο όνομα Οθωμανική Αυτοκρατορία; Ο ελληνισμός βρίσκεται σε δίλημμα: ποια πορεία θα ακολουθήσει έχοντας σημαντικό μέρος του γένους των Ελλήνων να ζει εκτός του ελληνικού κράτους (που περιορίστηκε εδαφικά);Η μελέτη των φύλλων της εφημερίδας Νεολόγος προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για το ανωτέρω δίλημμα.
Η έρευνα επικεντρώνεται στην καρδιά του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα και συνάπτει εκ των πραγμάτων τις τύχες του ελληνισμού της Πόλης με δύο πραγματικότητες: την εισαγωγή των μεταρρυθμίσεων και την ανάδυση των εθνικισμών στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μέσω των διεξοδικότατων και αναλυτικότατων στοιχείων που αναφέρονται στην ίδρυση, στα στελέχη, στους συντάκτες και ανταποκριτές, στα στάδια εκτύπωσης, στις μεθόδους διανομής, στην επιλογή και διάταξη της ύλης και στο ιδεολογικό στίγμα της εφημερίδας εξετάζεται επισταμένως το περιεχόμενο της εφημερίδας Νεολόγος ως πηγή στη διάχυση συγκεκριμένων πληροφοριών και ως μέσο εξυπηρέτησης της αναγκαίας πληροφόρησης.
Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα μέρη:
-στο πρώτο μέρος έχουμε μια σύντομη επισκόπηση του ελληνικού ημερήσιου και περιοδικού Τύπου της Κωνσταντινούπολης ως την αυγή του 20ού αιώνα, καθώς και η γέννηση και η ανάπτυξη του αντίστοιχου οθωμανικού Τύπου ως τα τέλη του 19ου αιώνα.
-στο δεύτερο μέρος περιγράφονται οι αντιδράσεις της εφημερίδας στην εισαγωγή μεταρρυθμίσεων δυτικού τύπου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
-στο τρίτο μέρος επιχειρείται η ανάλυση της θέσης της εφημερίδας απέναντι στο βουλγαρικό ζήτημα και στις προσπάθειες απόσχισης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
-στο τέταρτο μέρος εξετάζεται η πολιτική του ελληνικού Βασιλείου, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Μεγάλων Δυνάμεων κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, κάτω από το ιδιαίτερο ιδεολογικό πρίσμα της εφημερίδας.
Αυτήν την εργασία συμπληρώνουν σε παράρτημα: τα βιογραφικά σημειώματα όλων των συντελεστών του Νεολόγου, κατάλογος με τα αρχικά των ονομάτων ή τα ψευδώνυμα των συνεργατών της εφημερίδας, πίνακας με τους ανταποκριτές της εφημερίδας στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στο εξωτερικό και χαρακτηριστικά παραδείγματα βιβλίων που εκδόθηκαν από το τυπογραφείο του συγκροτήματος Βουτυρά που είχε αναλάβει και την εφημερίδα. Το κείμενο συνοδεύουν σε κάθε σελίδα αναλυτικές σημειώσεις.
Σε γενικές γραμμές έχουμε μια εμπεριστατωμένη και αναλυτική εργασία, καθώς και μια σημαντική συμβολή στη μελέτη του Ανατολικού Ζητήματος από τη μεριά του αυτόπτη μάρτυρα, αυτόν μιας καθημερινής εφημερίδας!
Πάνος Τουρλής