Ικαρία και Φλωρεντία, δύο διαφορετικοί τόποι που εμπνέουν τους ανθρώπους με διαφορετικό τρόπο. Η Μαρία και ο Γιούση γνωρίζονται από παιδιά και τελικά ανακαλύπτουν πως τα αισθήματά τους είναι πολλά παραπάνω από αυτά μιας φιλίας. Παρακολουθούμε λοιπόν τις πορείες της ζωής τους ενώ ταυτόχρονα μελετάμε σημαντικές απόψεις της φιλοσοφίας, της βιοηθικής και της θεϊκής παρουσίας στην ψυχή και στο μυαλό μας.
Ο Πάρης Σταμέλος έγραψε ένα εντελώς διαφορετικό μυθιστόρημα, γεμάτο υπέροχα λόγια, τρυφερές παρομοιώσεις κι ενδιαφέρουσες εξελίξεις, εκπλήσσοντάς με ευχάριστα. Η ιστορία κινείται μεταξύ της Ικαρίας και της Φλωρεντίας, με το κάθε μέρος να έχει την τιμητική του σε αναφορές και λεπτομέρειες. Ο Μπαμπού, σχολάρχης στην Ικαρία του 1968, τονίζει στους μαθητές του πως πρέπει να ξέρουν την ιστορία τους για να κατανοήσουν τη ζωή τους: «Να ξέρω για κείνους και να φτάνω σ’ εμάς» (σελ. 20). Ο Μπαμπού διδάσκει με ιστορίες και διάφορες αφορμές τους μαθητές του πολλά πράγματα από τα μυθικά ως τα βυζαντινά και τα σύγχρονα χρόνια, όχι μόνο της τοπικής αλλά και της ευρύτερης ιστορίας. Μαθαίνουμε για τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις από το Αιγαίο του Φλωρεντινού ιερέα Χριστόφορου Μπουοντελμόντι, για το κρασί και τα χωστοκέλια της Ικαρίας, για το πώς δημιούργησαν οι κάτοικοι την ψευδαίσθηση της ερημιάς για να γλυτώσουν από Τούρκους και πειρατές ακολουθώντας μια νέα τακτική ζωής (ασχολούνταν με τα βιοτικά τους μόνο τη νύχτα και σταμάτησαν να κυκλοφορούν τη μέρα), για τις ιδιοτροπίες και για την πρακτικότητα της ικαριώτικης οικιακής αρχιτεκτονικής. «Η περιουσία τους ήταν ελάχιστη, μα η ελευθερία και η ασφάλειά τους μεγάλη. Είχανε λίγα, δεν τους έλειπε όμως τίποτα» (σελ. 29). Η επιβίωση της Ικαρίας βασίστηκε στο πρότυπο της αραιής, διάσπαρτης οίκησης, κάτι σπάνιο στην Ελλάδα και κουμάντο κάνει η μάνα ή η πρωτοκόρη της οικογένειας.
Στο βιβλίο ζούμε από κοντά την καθημερινότητα της Μαρίας και του Γιούση κι όταν τελικά οδηγούνται στον γάμο, οπότε ο συγγραφέας καταγράφει ευσύνοπτα τα ήθη και τα έθιμα του νησιού, τα τραγούδια, τα προικοσύμφωνα. Εξίσου όμορφα και παραστατικά, με την ιστορία της και τη ρυμοτομία της, δίνεται και η Φλωρεντία, όπου η Κρίστα και ο Άντζελο γνωρίζονται κι ερωτεύονται. Αγαπημένη τους έξοδος είναι το καφενείο του Ρικάρντο, που παράτησε τη ζωγραφική από σεβασμό για τους ήδη καταξιωμένους καλλιτέχνες και άνοιξε ένα καφενείο που έγινε σύντομα στέκι φοιτητών και άλλων ενώ ο συνεργάτης του, Βίτο Βιτόρε, οργανώνει φιλοσοφικές βραδιές με ποικίλα θέματα, για την αγάπη προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους, για τον έρωτα κ. ά. Έτσι ο συγγραφέας δείχνει πώς μπορούμε να εντάξουμε τη φιλοσοφία στη ζωή μας, πώς μας βοηθάει με τα προβλήματα και τους προβληματισμούς μας κ. ά. Τι συνδέει τα δυο παιδιά με το ζευγάρι από την Ικαρία το αφήνω στον αναγνώστη να το ανακαλύψει. Υπάρχει πλοκή και μάλιστα γεμάτη ανατροπές και αναπάντεχες εξελίξεις, το βάρος όμως δίνεται στη φιλοσοφία, στην ψυχολογία και στην ηθική που διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις. Η αφήγηση είναι περίτεχνη, με έμφαση σε παρομοιώσεις και μεταφορές, σε «πεζή ποίηση» γεμάτη λυρισμό, με τις σκηνές του βιβλίου να τυλίγονται από ολόκληρες παραγράφους γεμάτες παρομοιώσεις και μεταφορές, άφθονα καλολογικά στοιχεία, στοχασμούς και μια ιδιαίτερη ποιητικότητα. Θεωρώ ελλιπή τα στοιχεία των χαρακτήρων για να τους γνωρίσουμε καλύτερα και για να καταλάβουμε τις μεταξύ τους σχέσεις, όμως αυτό, χάρη στην ιδιαίτερη αφηγηματικότητα του συγγραφέα, δημιουργεί μια μυστηριακή ατμόσφαιρα και μια γλυκιά ασάφεια στην αφήγηση. Δεν είναι τυχαίο που ο κύριος Σταμέλος διαλέγει άκρως αντίθετους θεματικούς άξονες: από τη μια αστροφυσική και διάστημα, οπότε έχουμε φιλοσοφία περί του σύμπαντος κι από την άλλη εσωτερικότητα, αποκρυφισμός, πνευματική αναζήτηση με κάποιους από τους χαρακτήρες να μεταβαίνουν στο Άγιο Όρος και στην Πάτμο. Χωρίς να είναι αυτός ο σκοπός του μυθιστορήματος, ερχόμαστε πιο κοντά στην έννοια του Θεού και της παντοδυναμίας Του σε πραγματικές βάσεις, χωρίς όμως θρησκοληψία και φανατισμό αλλά με όχημα τη γοητεία της φιλοσοφίας και του ανοιχτού πνεύματος. Οι δοκιμασίες και οι αλλαγές που υφίστανται οι χαρακτήρες τούς οδηγούν να αντιδράσουν διαφορετικά και να οδηγήσουν έτσι σε νέες αναζητήσεις και σκέψεις τον αναγνώστη αλλά και τους ίδιους.
Το κείμενο είναι μια ενδιαφέρουσα μυθιστορηματική καταγραφή και μια έξυπνη επαφή με το βάθος, την έκταση και το μέγεθος της φιλοσοφίας, σε τέτοιο βαθμό που από ένα σημείο και μετά δεν παρακολουθούσα τόσο φανατικά τις εξελίξεις όσο τις αφορμές για στοχασμούς, συζητήσεις και παρατηρήσεις. Είναι ένα εντελώς διαφορετικό μυθιστόρημα από έναν ξεχωριστό συγγραφέα που δοκιμάστηκε σε κάτι εντελώς πρωτότυπο για τη γραφή του και θα βρει τον δρόμο του ανάμεσα σε αναγνώστες που αγαπούν τέτοιου είδους ιστορίες.
Πάνος Τουρλής