Ένα τρυφερό μυθιστόρημα που αφορά τη ζωή της πλούσιας Βασιλικής, κόρης κτηματία, από την Άρτα, από το 1902 που γεννήθηκε ως την εποχή μας. Τα αισθήματά της, η ισχυρή και φιλάνθρωπη προσωπικότητά της, ο σύζυγος που παντρεύτηκε, τα παιδιά που απέκτησε, οι αλλαγές στη ζωή της με τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ήρεμη, στρωτή αφήγηση, γεμάτη συναίσθημα και γλυκόπικρη γεύση, ακριβώς όπως ένα κουμκουάτ.Η ιστορία δεν έχει μεγάλες ανατροπές και εκπλήξεις. Είναι σχεδόν μονοδιάστατη, στρωτή και γεμάτη από κύριους και δευτερεύοντες χαρακτήρες που αποδίδονται ρεαλιστικά και βάζουν το λιθαράκι τους στη ζωή της Βασιλικής. Είναι γεμάτη όμως από το διερευνητικό και διεισδυτικό βλέμμα μιας ηλικιωμένης που κάνει ανασκόπηση της ζωής της και κοιτάει με τη γλύκα της εμπειρίας τα λάθη της, τις αγάπες της, τα παιδιά της.
Σχεδόν δάκρυσα όταν κατά τη διάρκεια της Κατοχής, τη στιγμή που ανέλαβαν οι Γερμανοί την εξουσία, η Βασιλική με την οικογένειά της αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Κέρκυρα και να συνεχίσουν εκεί τη ζωή τους. Η κατάσταση στην Άρτα τότε (και όχι μόνο φυσικά εκεί) ήταν τρομερά δύσκολη για τους κατοίκους. Η Ιστορία πολλές φορές ανακατεύτηκε στη ζωή της Βασιλικής και την αναστάτωσε, εκείνη όμως συνέχισε με πείσμα και χωρίς να χάνει την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά της να παλεύει για το καθημερινό φαγητό.
Μεγαλωμένη στη σκιά του κουμκουάτ, που λένε πως φύτρωσε στην αυλή του σπιτιού τους στην Άρτα όταν πέρασε από κει η Αγία Θεοδώρα το 1280 μ. Χ. κι έσταξαν τα δάκρυά της στο χώμα, η πρωταγωνίστρια του βιβλίου μεγαλώνει, ερωτεύεται, γίνεται μάνα, κάνει λάθη, αγωνίζεται, παλεύει, σκέφτεται τον συνάνθρωπο. Τα χρήματα που διαχειρίζειται δεν «ψηλώνουν τον νου της», αντίθετα παραμένει ταπεινή, σεμνή και προσγειωμένη. Μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον και σε μια ιστορική συγκυρία που η συγγραφέας αποδίδει με πολλές αλλά όχι κουραστικές λεπτομέρειες, τα ιστορικά και τα τοπικά γεγονότα στήνουν ένα ρεαλιστικό σκηνικό, το οποίο δεν πλακώνει την πλοκή, την αφήνει να αναπνεύσει και να ξεδιπλώσουν οι ήρωες τις ζωές τους.
Αγαπημένος χαρακτήρας η Παρέσα του Γιάννη του Σαρόγλου, που ήρθε πρόσφυγας στην Ήπειρο το 1928 και γνωρίστηκε με τη Βασιλική, με την οποία δέθηκαν με αιώνια δεσμά φιλίας. Η Σμυρνιά αυτή γυναίκα ήταν καπάτσα, έξυπνη, πονηρή, αντάρτισσα στη συμπεριφορά, δε φοβόταν τίποτε και κανέναν. Οι δύο γυναίκες ήταν πολύτιμες η μία στη ζωή της άλλης και μου χάρισαν αστείες αλλά και συγκινητικές στιγμές.
Το «Κουμκουάτ» είναι μια ιστορία για μια γυναίκα ξεχωριστή, δυνατή και ακέραιη, που μεγάλωσε την οικογένειά της με αξιοπρέπεια, ενάντια στις δυσκολίες της ζωής, πάλεψε, αγωνίστηκε, δικαιώθηκε. Η ιστορία είναι γραμμένη με τρυφερότητα, ωραίο λεξιλόγιο και πολλά καλολογικά στοιχεία, διαδραματίζεται εναλλάξ σε Άρτα και Κέρκυρα και ήταν ένα επικερδές για μένα ταξίδι.
Πάνος Τουρλής