Είχα καιρό να διαβάσω ένα βιβλίο που θα με δυσκολέψει ως προς το τι να γράψω και πώς να τραβήξω την προσοχή του αναγνώστη σε αυτό, χωρίς ταυτόχρονα να προδώσω την ιστορία του και να αδυνατίσω την αριστουργηματική αφηγητική τεχνική του συγγραφέα. «Η τελευταία συγνώμη» είναι ένα κράμα Λίστας του Σίντλερ, Robert Ludlum και Ian Fleming. Ένα κείμενο γεμάτο αλλεπάλληλες ιστορίες, ανατροπές, εκπλήξεις, πόνο, αδικία, αίμα, τυραννία, αγωνία κι όμως εξισορροπημένο, σφιχτοδεμένο, παλλόμενο. Οι ιστορίες των πρωταγωνιστών φωτίζονται όσο θέλει ο συγγραφέας και όσο πρέπει, χωρίς να χαθεί η μαγεία και η έκπληξη. Στην αρχή το βάρος πέφτει σε άλλους πρωταγωνιστές, στη συνέχεια φωτίζονται άλλα πρόσωπα, ξαφνικά εμφανίζονται άλλοι πρωταγωνιστές και όσο προχωράει το κείμενο ο καθένας από αυτούς τους χαρακτήρες παίρνει τη θέση του για το μεγάλο και απροσδόκητο φινάλε, που προσωπικά με άφησε άφωνο για μεγάλο διάστημα!Η ιστορία ξεκινάει το 1973 στα Γιάννενα, όπου στο φαράγγι του Βίκου βρίσκεται το πτώμα ενός χιλιανού αξιωματούχου του καθεστώτος Πινοσέτ. Μέσα στα δύσκολα, τραγελαφικά και επιφανειακά χρόνια της Δικτατορίας, ένας αθώος φοιτητής εμπλέκεται στο έγκλημα και με βασανιστήρια του αποσπούν την ομολογία. Ο Νίκος Καζαντζής, δικηγόρος, αναλαμβάνει την υπόθεσή του. Ποιος είναι ο ξένος επιτετραμμένος; Γιατί ήρθε στην Ελλάδα με όλη την επισημότητα που αρμόζει στη θέση του; Τι πραγματικά γνωρίζει η νυμφομανής σύζυγός του, ένα αιθέριο πλάσμα που προκαλεί ερωτικά όλα τα αρσενικά; Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη θα βοηθήσει ή θα χειροτερέψει την κατάσταση;
Γιάννενα, τέλη δεκαετίας 1930. Ο Νίκος Καζαντζής εξομολογείται τον έρωτά του για την εβραία Ρεβέκκα στους γονείς της και στους γονείς του. Οι οικογένειες αναστατώνονται. Ο προύχοντας Μωυσής αρνείται κατηγορηματικά να παντρέψει την κόρη του με χριστιανό και βιαστικά την παντρεύει με τον δεύτερο ξάδελφό της, Αζέρ Κοέν. Ο Νίκος πληγώνεται ανεπανόρθωτα. Ο πόλεμος ξεσπάει.
Βερολίνο, τέλη δεκαετίας 1930. Ο Κάρστεν φον Έρεν, γιος του ήρωα πολέμου Έρχαρτ φον Έρεν, ζει από κοντά τη Νύχτα των Κρυστάλλων και αγωνίζεται να δώσει λογική σε όσα αντικρίζουν τα μάτια του. Δεν μπορεί να αφήσει τον εαυτό του να ποτιστεί με μίσος για τους Εβραίους, δεν μπορεί να αφήσει τα ανθρωπιστικά του συναισθήματα να παρασυρθούν από την κενότητα και τον παραλογισμό των Γερμανών συμπατριωτών του για ανωτερότητα της αρίας φυλής. Όταν ξεσπά ο πόλεμος κατατάσσεται στη Βέρμαχτ και αποστέλλεται ανώτερος αξιωματικός στα Γιάννενα. Εγκαθίσταται στο σπίτι των Καζαντζήδων. Στο σπίτι των φον Έρεν στο Αμβούργο, εργάζεται η μητέρα του Μίχαελ Μπρέμερ ως οικονόμος. Ο Μίχαελ, με τραυματικά παιδικά χρόνια, φανατικός χιτλερικός, αγωνίζεται να συνεφέρει τη μητέρα του και να της δείξει ότι ουσιαστικά είναι μια υπηρέτρια σε σπίτι φιλοεβραίων Γερμανών και άρα προδοτών της πατρίδας τους. Ο πόλεμος, η πλύση εγκεφάλου, θα χωρίσουν για πάντα τη μάνα από τον γιο (μια από τις πιο σκληρές σκηνές του κειμένου). Ο Μίχαελ, διοικητής του στρατοπέδου στο Μπέργκεν Μπέλσεν, δείχνει τον πιο απάνθρωπο, αποτρόπαιο εαυτό του στον αιχμάλωτο Αζέρ Κοέν.
Ισραήλ, δεκατία 1970. Μετά τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ του 1973, ο Ισραηλινός Σλόμο Μόργκενστερν, που επέδειξε ηρωισμό στις επιχειρήσεις, καταφέρνει να εντοπίσει έναν εγκληματία πολέμου στη μακρινή Χιλή. Ως μέλος των μυστικών υπηρεσιών στήνει ένα σχέδιο να παρασυρθεί ο φυγόδικος εγκληματίας σε ουδέτερο έδαφος και συγκεκριμένα στην Ελλάδα.
Αυτός είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο ξεδιπλώνονται οι περιπέτειες των πρωταγωνιστών του βιβλίου «Η τελευταία συγνώμη». Ένα καταπληκτικό βιβλίο, όπου κανείς δεν είναι αυτό που φαίνεται, όπου ο συγγραφέας σε αφήνει να καταλάβεις πού το πάει και να συνδέσεις το χρονικό κενό των δύο δεκαετιών αλλά σίγουρα θα υποψιαστείς λάθος πρόσωπο! Οι σκηνές στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρ' όλο που έχω διαβάσει χιλιάδες από τέτοιες, δε μου φάνηκαν περιττές ούτε ένιωσα να τις έχω ξαναδιαβάσει κάπου. Εκπληκτική αναπαράσταση των πρωτόγονων και απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης! Συγκινητικό, ρεαλιστικό και καθόλου φλύαρο κείμενο. Σε κάθε ιστορία που διαλέγει ο συγγραφέας δημιουργεί ένα κοινωνικό και οικογενειακό φόντο, με τελείως διαφορετικά κάθε φορά περιστατικά και βιώματα, που όλα μαζί συγκροτούν ένα αριστουργηματικό ψηφιδωτό καλών και κακών, φανατικών και αγωνιστών, Εβραίων και ναζιστών, ανθρώπων και κτηνών. Ο συγγραφέας δεν εκβιάζει το συναίσθημα, δεν καταφεύγει σε εύκολες και δοκιμασμένες συνταγές και παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα χορταστικό, απαιτητικό, σκληρό μυθιστόρημα που θα το βρει όρθιο το ξημέρωμα να αγωνιά ως την τελευταία σελίδα. Η τελευταία συγγνώμη θα ειπωθεί δίπλα στη λίμνη των Ιωαννίνων, ανάμεσα σε δυο άντρες που χώρισαν η Ιστορία και τα περιστατικά. Κατ' εμέ ένα από τα ωραιότερα φνιάλε μυθιστορήματος!
Αγάπησα όλους τους χαρακτήρες του μυθιστορήματος, ταυτίστηκα με πολλούς, μίσησα άλλους τόσους, θα σταθώ όμως ιδιαίτερα στη Φταλία, τη γυναίκα που μεγάλωσε τον Νίκο, μια γυναίκα μεγάλη στα χρόνια και πλούσια σε εμπειρίες, διορατική και πανέξυπνη, αν και αγράμματη. Έδινε την ελαφρότητα που έπρεπε τη στιγμή που έπρεπε και χάρη σε εκείνη η ιήγηση έπαιρνε άλλες διαστάσεις. Αγαπημένο απόσπασμα, η στιγμή που κατάλαβε ότι ο Νίκος με τη Ρεβέκκα ήταν σε κρυφό ραντεβού: «Πριν από λίγο ανέβηκε κι η Δαλιδά. Κατακόκκινα τα 'χε τα μούτρα τς. Τι να 'κανε άραγε; Να τσιμπιόταν με τς ώρες ή μήπως την ξιούρσε το κρύο; Α, σανίδα π' θέλετε, παλιόπαιδα» (σελ. 54).
Πάνος Τουρλής