Ειλικρινά δεν ξέρω τι να γράψω (με την καλή έννοια). Προβληματίστηκα πάρα πολύ. Να γράψω κάτι; Και τι να γράψω; Για τι να γράψω; Να μη γράψω; Και πώς θα παρακινήσω αναγνώστες να το διαβάσουν, με τη στυγνή \"εντολή\" \"Πρέπει να το διαβάσετε\";. Το βιβλίο σε κάνει να σκεφτείς πολλά πράγματα: για την αμερικανική κουλτούρα, για τις επιπτώσεις στην Ιστορία από την αλλαγή μιας παραμέτρου, για τη σταδιακή διάβρωση μιας οικογένειας αυστηρά δεμένης μεταξύ τους και αναθρεμμένης με αυτό το αμερικανικό όνειρο.Όπως και στο Φάδερλαντ, όπου και πάλι έχουμε μια φανταστική ανατροπή του ιστορικού σκηνικού (ο Χίτλερ έχει κερδίσει τον πόλεμο) έτσι και στη Συνωμοσία ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με μια άλλη Ιστορία. Το κείμενο ρέει αβίαστα. Δεν σκοντάφτεις πουθενά, δεν κουράζεσαι. Πρόσωπα γνωστά, καθημερινά, διάλογοι φυσικότατοι, ψυχολογία, αίτιο-αιτιατό απόλυτα δικαιολογημένα, η Ιστορία και η φαντασία μπλέκουν αναπόσπαστα.
Είναι το πρώτο βιβλίο του Ροθ που διάβασα και σίγουρα θα αναζητήσω κι άλλα. Άραγε και στα άλλα βιβλία του αυτό κάνει; Δηλαδή αναφέρει ένα φανταστικό άλτερ έγκο του, που ζει μια φανταστική άλτερ έγκο ιστορική συγκυρία; Την ιστορία μάς την περιγράφει ο εφτάχρονος εβραίος Φίλιπ Ροθ (!), με τα παιδικά μάτια του οποίου βλέπουμε την Αμερική της περιόδου 1940-1942 να αλλάζει ριζικά και από φιλική προς τους μετανάστες να βγάζει συγκεκαλυμμένα δόντια κατά των Εβραίων. Η οικογένεια ζει τα γεγονότα, ο πόλεμος χτυπά και τη δική τους πόρτα, αγωνιούν, ακούνε φήμες για τις φρικαλεότητες των Γερμανών στην Ευρώπη κι ανησυχούν. Παρ\' όλο που τις εκλογές τις κερδίζει ο φιλογερμανός Λίντμπεργκ είναι τέτοιος ο βαθμός και η πυκνότητα της προπαγάνδας που οι Εβραίοι αρχίζουν να χαμογελούν και να νιώθουν ασφαλείς. Άξιοι εκπρόσωποι του θρησκευτικού τους συναισθήματος, ηρωικές πράξεις του ίδιου του Προέδρου, η απόσταση από την Ευρώπη, όλα αυτά τους κλείνουν τα μάτια και κωφεύουν απέναντι σε μεμονωμένες σειρήνες.
Ο πατέρας του Φίλιπ Ροθ που εργάζεται σε ασφαλιστική εταιρεία (ο μόνος Εβραίος) όταν τον μεταθέτουν κάπου καλύτερα (κάπου πιο απομονωμένα) αναγκάζεται να παραιτηθεί και να ψωμοζεί. Ο αδερφός του Φίλιπ Ροθ σιγά σιγά και με τη βοήθεια της θείας του (αδερφής της μητέρας του) γίνεται μέλος της νεολαίας του Λίντμπεργκ και το μυαλό του αρχίζει να γεμίζει με φούμαρα και παρασύρεται ότι ο Λίντμπεργκ θα σώσει τις ΗΠΑ και αντίστοιχα τους Εβραίους από τον όλεθρο. Όλα τα γεγονότα έχουν αντίκτυπο στο σκεπτικό και στις κινήσεις όλων των μελών. Μια ήσυχη, δεμένη, ασφαλής, σταθερή οικογένεια, αρχίζει να γίνεται κομμάτια, καταλήγοντας στο σημείο ο μεν πατέρας να δοκιμάζει σιγά σιγά το ποτό, ο δε Φίλιπ Ροθ να δέχεται ξύλο για κάποιες σοβαρές αταξίες από δυο γονείς που πιστεύουν στη λεκτική βία και μόνο (ή μάλλον στο σωφρονισμό χωρίς βία). Μέσα σε όλα αυτά ο ξάδερφος του Φίλιπ κατατάσσεται κρυφά στον Καναδά κατά των Γερμανών και τραυματίζεται σε μάχη οπότε τον φιλοξενούν οι θείοι του ώσπου να αναρρώσει και αυτό έχει επίσης με τη σειρά του αντίκτυπο.
Η απορία μου είναι γιατί να γίνει έτσι και να γράψει ο συγγραφέας για κάτι φανταστικό; Θα μου πεις βέβαια πως αν ο Ρούζβελτ παρέμενε στην Προεδρία θα είχαμε μια διηνεκή ουδετερότητα της Αμερικής ως το Περλ Χάρμπορ και οι Εβραίοι δε θα κουνιούνταν από τη θέση τους, οπότε γιατί να γράψουμε καν το βιβλίο; Ναι, όντως. Απίστευτη αλληγορία λοιπόν, μοναδιός χειρισμός προσώπων, καταστάσεων και γεγονότων, ένα βιβλίο που πρέπει να είσαι συγκεντρωμένος για να το αγαπήσεις σωστά και να είσαι έτοιμος να δεχτείς μια διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων. Η Αμερι΄κη της δεκαετίας του 1940 σε όλη της την έκταση, από τα περιοδικά, το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες, μέχρι τα έπιπλα και τα αυτοκίνητα.
Τελικά ο Λίντμπεργκ εξαφανίζεται, ο Αντιπρόεδρος κηρύττει εκλογές και κερδίζει ο Ρούζβελτ and the rest is history. Δεν έχουμε όμως κάποιο τέλος για την ίδια την οικογένεια, ακόμη και μετά από ένα ανελέητο πογκρόμ που ξέσπασε από βίαιες ομάδες κατά των Εβραίων, με συνέπεια ένας γείτονας και παιδικός φίλος του Φίλιπ να έρθει να μείνει με την οικογένεια. Δεν χρειάζεται να υπάρξει ένα τέλος, αρκεί που οι συνθήκες και οι περιστάσεις έδειξαν πως αυτές είναι που χειραγωγούν τους ανθρώπους κι όχι το αντίστροφο.
Τέλος, έχω κάποιες ενστάσεις ως προς τη μετάφραση και παραδέχομαι ότι δεν διάβασα τα συμπληρωματικά ιστορικά στοιχεία, όοπυ καταγράφεται με σύντομο τρόπο ο πραγματικός βίος των σημαντικότερων ιστορικών προσώπων που εμφανίζονται στο μυθιστόρημα.
Ένα ωραίο απόσπασμα:
\"Με άλλη μορφή, αυτό το νομοτελειακά απρόβλεπτο ήταν ό,τι μαθαίναμε στο σχολείο ως Ιστορία, αθώα ιστορία, όπου, ό,τι στον καιρό του θεωρούνταν αναπάντεχο, καταγράφηκε ως αναπόφευκτο. Ο τρόμος του απρόβλεπτου είναι αυτό που συγκαλύπτει η επιστήμη της Ιστορίας, μετατρέποντας τη συμφορά σε έπος\" (σελ. 172).
Πάνος Τουρλής