Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για αναγνώστες με απαιτήσεις. Η πνοή του γιασεμιού είναι το 1ο βιβλίο (η συνέχειά του είναι Η κραυγή της πέτρας) που αφηγείται την επικίνδυνη κατάσταση στη Μέση Ανατολή από το τέλος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου έως το 1956.Συρία, Αίγυπτος, Λίβανος, Παλαιστίνη, Ιράκ, Ιορδανία: ποια η μοίρα τους και η τύχη τους μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πώς τις αντιμετωπίζουν αυτοί που έχουν την Ιστορία στα χέρια τους και πόσο επηρρεάζει το βαθμό έντασης στο καζάνι που βράζει η παρουσία των Εβραίων στην Παλαιστίνη, που στέλνονται καραβιές με εντολή των Άγγλων; Με αφορμή αυτήν την ιστορία ξεδιπλώνονται οι ιστορίες πέντε οικογενειών, που μπλέκονται μεταξύ τους, και διαβάζουμε την Ιστορία μέσα από τις τύχες, τις πληγές και τις χαρές αυτών των ανθρώπων. Δεν είναι κουραστικό, έτσι όπως είναι γραμμένο είναι σαν να φωτίζονται σκηνές και κομμάτια της Ιστορίας που δεν κρατάνε πάνω από 4-5 σελίδες, οπότε ο αναγνώστης δεν μπλέκεται και δεν κουράζεται. Δεν έχουμε ατέλειωτη και συνεχή ροή γεγονότων, ονομάτων, ιστορικών πράξεων αλλά σύντομες, βαθιές ανάσες πάνω στην αιματηρή πορεία της Μέσης Ανατολής στο χρόνο. Σχεδόν αποσπασματικά παρακολουθούμε και τις εξελίξεις στις ζωές των οικογενειών, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό που αντανακλά πραγματικές πτυχές και γεγονότα στο διάβα του χρόνου.
SPOILERS
Αίγυπτος: μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο αναδύεται η μορφή του αγωνιστή Σάαντ Ζαγλούλ και το κόμμα του, Ουάφντ. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες στη διεθνή διπλωματική κονίστρα για αποτίναξη του αγγλικού ζυγού, οι Άγγλοι εξορίζουν τον Ζαγλούλ στη Μάλτα, με αποτέλεσμα να έχουμε την πρώτη μεταπολεμική επανάσταση στην Αίγυπτο το 1919, που οδήγησε στην ανεξαρτησία της χώρας το 1922. Ο Ζαγλούλ έγινε πρωθυπουργός, όμως η στάση και η συμπεριφορά του βασιλιά Φαρούκ έκανε την κατάσταση ετοιμόρροπη. Το 1952 ο Νάσερ και ο Ναγκίμπ έκαναν πραξικόπημα και ανάγκασαν τον Φαρούκ να παραιτηθεί υπέρ του γιου του, Φουάντ. Το 1953 η Αίγυπτος είναι μια δημοκρατική χώρα, όμως ο Νάσερ ανατρέπει τον Ναγκίμπ και αναλαμβάνει την εξουσία ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Το βιβλίο κλείνει με τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1956, με στόχο τη διεθνοποίηση του Καναλιού του Σουέζ (http://en.wikipedia.org/wiki/Egypt).
Συρία: το 1916 υπεγράφη η μυστική Συμφωνία Σάικς-Πικό, με την οποία οι Άγγλοι και οι Γάλλοι χώριζαν τις αραβικές χώρες σε σφαίρες επιρροής. Η Ρωσία συμμετείχε σε λιγότερο βαθμό, όμως η συμφωνία αποκαλύφθηκε μετά την έκρηξη της Ρωσικής Επανάστασης. Οι Άγγλοι, αποσκοπώντας στον έλεγχο της Μεσογείου, κράτησαν υπό την επιρροή τους την Ιορδανία, το νότιο Ιράκ και την περιοχή μεταξύ Χάιφας και Άκρας. Η Γαλλία κράτησε τη νοτιοανατολική Τουρκία, το βόρειο Ιράκ, τη Συρία και τον Λίβανο. Όταν βρέθηκε πετρέλαιο στη Μοσούλη τα πράγματα χειροτέρεψαν. Το 1920 έχουμε το ανεξάρτητο βασίλειο της Συρίας του Φαϊζάλ, όμως η Διάσκεψη του Σαν Ρέμο υπαγόρευσε τη γαλλική κατοχή της Συρίας. Ο Σουλτάνος Αλ-Ατράς πολέμησε σκληρά εναντίον των Γάλλων, όμως ηττήθηκε και το έσκασε στην Υπεριορδανία. Μετά τον πόλεμο, οι Βρετανοί και η συνεχιζόμενη αντίσταση στη χώρα έδιωξαν τα γαλλικά στρατεύματα από τη χώρα. Το 1948 η ήττα της στον αραβο-ισραηλινό πόλεμο οδήγησε σε μια σειρά από πραξικοπήματα. Η χώρα αναμιγνύεται στον αραβο-ισραηλινό πόλεμο (http://en.wikipedia.org/wiki/Syria).
Ιράκ: το Ιράκ τελούσε υπό αγγλική κατοχή, όμως άσχημες επιλογές ανθρώπων σε θέσεις ισχύος στη χώρα και ο απόηχος της κακής μεταχείρισης του ήρωα Τ. Ε. Λώρενς (γνωστού και ως Λώρενς της Αραβίας) έκαναν τους Άγλγους να αλλάζουν συνέχεια ανθρώπους σε σημεία-κλειδιά της διοίκησης του Ιράκ. Τελικά το 1932 το Ιράκ κηρύχτηκε ανεξάρτητο, αν και οι στρατιωτικές δυνάμεις των Άγγλων παρέμεναν. Το 1941 ανετράπη ο Αμπντάλα από τον Ρασίντ αλ-Γκαϊλάνι και με τον αγγλο-ιρακινό πόλεμο, οι Άγγλοι επιτέθηκαν στο Ιράκ από φόβο ότι οι φιλοναζιστικές τάσεις του Γκαϊλάνι ίσως αποκόψουν την παροχή πετρελαίου στους Συμμάχους. (http://en.wikipedia.org/wiki/Iraq).
Λίβανος: το 1920 ήταν μέρος του Βασιλείου της Συρίας αλλά ο Συρο-Γαλλικός πόλεμος οδήγησε τους Άραβες στην ήττα. Οι Γάλλοι ανέκτησαν τις χαμένες περιοχές και το 1926 ο Λίβανος έγινε ανεξάρτητο κράτος. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου η κυβέρνηση του Βισύ χρησιμοποίησε το Λίβανο για να περάσουν γερμανικά στρατεύματα και να επιτεθούν στους Άγγλους. Οι Άγγλοι επιτέθηκαν στη χώρα και την κατέλαβαν. Ο Λίβανος, υπό γαλλική κατοχή ξανά, έκανε εκλογές, κάτι που δεν αναγνώρισαν οι Γάλλοι, η γενική κατακραυγή όμως τους ανάγκασε να αναγνωρίσουν τον Λίβανο ως ανεξάρτητο. Στο Λίβανο συγκατοικούν Μαρονίτες, Σουνίτες, Σιίτες, μουσουλμάνοι και χριστιανοί ορθόδοξοι. Ο Λίβανος συμμετείχε ενεργά στον αραβο-ισραηλινό πόλεμο (http://en.wikipedia.org/wiki/Lebanon).
Μέσα σε όλα αυτά τα γεγονότα έχουμε και την Παλαιστίνη! Είναι τόσα πολλά τα γεγονότα που δε χρειάζεται να σας ζαλίσω. Εν συντομία στις χώρες της Παλαιστίνης ζούσαν Άραβες και μόλις έληξε ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος ξεκίνησε η ιδέα του σιωνισμού, με αποτέλεσμα χιλιάδες Εβραίοι να αποβιβαστούν στη γη της Παλαιστίνης και να αναγκαστούν να συγκατοικήσουν με τους Άραβες κατοίκους, κατόπιν προτροπής και υποστήριξης των Άγγλων, ώστε να έχουν την περιοχή στο χέρι τους. Εμφύλιες συγκρούσεις υπήρξαν χιλιάδες και γιγαντώθηκαν όταν με τα πολλά οι Άγγλοι απλώς έπαψαν να θέλουν ως προτεκτοράτο τους την Παλαιστίνη. Ο εμφύλιος πόλεμος που ξέσπασε είχε ως αποτέλεσμα ποταμούς αίματος και την ανεξαρτησία της Παλαιστίνης το 1948. Σύντομα, με τον Αραβο-ισραηλινό πόλεμο, τα πράγματα άλλαξαν. Η Ιορδανία κατέλαβε τη Δυτική Όχθη και η Αίγυπτος τη Λωρίδα της Γάζας. (http://en.wikipedia.org/wiki/Palestine) Περισσότερα για τον αραβο-ισραηλινό πόλεμο με αφορμή τη Διώρυγα του Σουέζ εδώ: http://en.wikipedia.org/wiki/Suez_Crisis.
Μέσα σε όλα αυτά τα γεγονότα υπάρχουν άνθρωποι, άνθρωποι που πονάνε, άνθρωποι που ματώνουν, άνθρωποι που σχεδιάζουν χάρτες χωρίς να τους νοιάζει το κόστος και το μέλλον. Ο συγγραφέας έχει διαλέξει με πολύ μεγάλη προσοχή τι χαρακτήρες θα φέρει στο φως, τι καταστάσεις θα ζήσουν, σε τι συνθήκες θα αλλάξουν τη νοοτοροπία και το χαρακτήρα τους. Τα ιστορικά πρόσωπα επηρεάζουν τις πράξεις τους, τις σκέψεις τους, το μέλλον τους. Και ιδού ανάγλυφη η τοιχογραφία της Μέσης Ανατολής στα μάτια του αναγνώστη. Επαναλαμβάνω ότι έγραψα τις ανωτέρω παρατηρήσεις ώστε ο αναγνώστης να έχει μια εισαγωγική-συνολική εικόνα της τοιχογραφίας που θα διαβάσει και όλα αυτά τα γεγονότα ξεδιπλώνονται αργά, προσεκτικά, μελετημένα και καθόλου κουραστικά. Ο αναγνώστης έχει ευκαιρίες να ξεκουραστεί, να σκεφτεί, να διαβάσει κάτι άλλο, το κείμενο ποτέ δεν καταντά κουραστικό ή ένα άψυχο μάθημα ιστορίας. Αυτό είναι πραγματικά τέχνη!
Χαρακτηριστικά αποσπάσματα:
\"Σε έναν κόσμο χωρίς μελαγχολία, τα αηδόνια θα άρχιζαν να ρεύονται\" (σελ. 213).
\"Ένα πετάρισμα των βλεφάρων η διάρκεια της ζωής μας, ώσπου να τη συνηθίσουμε ένα χέρι μας δείχνει την έξοδο. Άδικο; Όχι. Αναμφίβολα ήταν υγιές να παραχωρείς τη θέση από τη στιγμή που η αποστολή σου εκπληρώθηκε\". (σελ. 296).
Πάνος Τουρλής