Μια μυστηριώδης δολοφονία είναι η αφορμή για να ξετυλιχτεί ο μίτος μιας μπερδεμένης ιστορίας που έχει τις ρίζες της στις πηγές του ποταμού Αχέροντα και να βγουν στο φως ανομολόγητες αλήθειες. Ποιος σκότωσε την πάμπλουτη Ρόζα Παλαιολόγου, ιδιοκτήτρια της αυτοκρατορίας καλλυντικών Rosaline και γιατί; Τι σχέση είχε η πανίσχυρη και αυταρχική αυτή γυναίκα με τη Φιλίτσα, το κορίτσι που ζούσε παρατημένο σχεδόν από τη μάνα της; Τι συνέβη στη ζωή της και πώς κατάφερε να ξεφύγει από τον ασφυκτικό κλοιό του χωριού; Τι έζησε και πώς ωρίμασε στην αφιλόξενη και απρόσωπη Αθήνα; Ποια γεγονότα την έφεραν κοντά στο προδιαγεγραμμένο τέλος της; Ποια είναι η μυστηριώδης Λευκοθέα που τη βοήθησε να εξοικειωθεί με τη φύση του ποταμού Αχέροντα και της χάρισε τα μυστικά του; Ποιος από όσους πλήγωσε και πρόδωσε μπορεί να ήθελε το κακό και την περιουσία της Ρόζας Παλαιολόγου;Η Δήμητρα Ιωάννου, μεγαλωμένη και ευεπηρέαστη από το μυσταγωγικό και γαλήνιο περιβάλλον του Μεγάλου Ποταμού, ζυμώθηκε με μια ιστορία που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός καλού και δυνατού μυθιστορήματος: αγωνία, μυστήριο, ρεαλισμό, ιδέες και συναισθήματα, ανατροπές κι έναν μεγάλο έρωτα που ξεφεύγει αρκετά από τα στερεότυπα της λογοτεχνίας. Από τον πρόλογο ήδη η συγγραφέας βάζει τα δυνατά της για να αναπαραστήσει και να ζωντανέψει το περιβάλλον του Αχέροντα που πολλοί θεωρούν ως πύλη εισόδου για τον Άδη, προετοιμάζοντας τον αναγνώστη για κάτι διαφορετικό. Η αλήθεια είναι πως δύσκολα παίρνει κανείς ανάσα, εφόσον αμέσως μετά ακολουθεί η σκηνή του φόνου και αρχίζει ένα ταξίδι που θα μας γυρίσει στη δεκαετία του 1960, μια εποχή δύσκολη κοινωνικά και επαγγελματικά για την ελληνική ύπαιθρο.
Αγάπησα ιδιαίτερα τις περιγραφές και την εξιστόρηση της ζωής της Φιλίτσας στο χωριό, γιατί ήταν ένα άκρως λυρικό, δυνατά περιγραφικό, απόλυτα ρεαλιστικό κομμάτι και είχε μια ποικιλία γεγονότων και σκηνών που βοηθούν στην πλοκή και προετοιμάζουν την ενηλικίωση του κοριτσιού. Παιδί μπεκρή και ακάματου πατέρα, του Αυγουστή και μιας εξαφανισμένης αμορόζας, μεγάλωσε από τη συνονόματη γιαγιά της με την οποία υφίσταντο άγριο ξυλοδαρμό κάθε τρεις και λίγο από τον πατέρα, τον τάχα μου άντρα του σπιτιού τους. Αυτό το λεπτό κλαράκι, νοτισμένο από την υγρασία του Ποταμού, εμπιστεύτηκε τη συμμαθήτριά της, την Ειρήνη, τον Φώτη και τον Βάσο κι όλοι μαζί έγιναν μια μεγάλη παρέα, ώσπου η Ειρήνη έκανε κάτι που ανέτρεψε για πάντα τις ζωές τους. Η Φιλίτσα γνώρισε επίσης τη Λευκοθέα, ένα πλάσμα που ζούσε μοναχό του μακριά απ’ το χωριό και έμαθε στο παιδί τον σεβασμό στη φύση, της δίδαξε τα μυστικά για τα θεραπευτικά βότανα και φυτά και τη βοήθησε ν’ ακούει και να σέβεται το περιβάλλον γύρω της, να μην εκμεταλλεύεται όμως προς όφελός της τις γνώσεις που παρέχει η φύση.
Σελίδα τη σελίδα ξεδιπλώνεται η ζωή της Φιλιώς, η οποία δεν παύει να είναι μια ανθρώπινη ψυχή και άρα κάνει και λάθη. Είναι λογικό να αρπάξει την ευκαιρία για να έρθει κάποια στιγμή στην Αθήνα, τα γεγονότα όμως που αντιμετωπίζει, οι καταστάσεις που βιώνει ατσαλώνουν τον χαρακτήρα της και την κάνουν σκληρή, άτεγκτη, ίσως και άδικη, επομένως η ύβρις κοντοζυγώνει. Φυσικά και δεν έχει νόημα να περιγράψει κανείς τα όσα διαδραματίζονται στο άτυπο δεύτερο μέρος, μιας και οι ανατροπές είναι απανωτές και οι χαρακτήρες που γνωρίσαμε στην αρχή αρχίζουν ένας ένας να παίρνουν τη θέση τους μέσα από μια ευρεία γκάμα αλλαγών και εξελίξεων ως την τελική μονομαχία του βιβλίου, της οποίας η έκβαση θα οπλίσει το χέρι του δολοφόνου, θα καλέσει τον Περαματάρη και θα προκαλέσει την οργή του Πλούτωνα.
Και φτάνουμε στο σήμερα, όπου ο ιδιωτικός ερευνητής Χρήστος Βαράγκης, κατόπιν προτροπής της εγγονής Λευκοθέας, καλείται να διερευνήσει τη δολοφονία της Ρόζας Παλαιολόγου. Η συγγραφέας μέχρι εκείνο το σημείο χειρίστηκε άψογα τους ήρωές της, δούλεψε σωστά την ιστορία της και δε μου άφησε ούτε απορίες ούτε εκκρεμότητες. Με τον τρόπο που εξελίχθηκε η πλοκή φάνηκε πως όλοι είχαν ένα κίνητρο για να βγάλουν την πάμπλουτη ηλικιωμένη γυναίκα από τη μέση. Τι όμως πραγματικά συνέβη εκείνη τη νύχτα στα γραφεία της Rosaline; Με χαρά διαπίστωσα πως η συγγραφέας έχει την ικανότητα να δοκιμαστεί αξιοπρεπέστατα και στο αστυνομικό μυθιστόρημα, μιας και οι τελευταίες σελίδες του βιβλίου δίνουν την οπτική γωνία του ντετέκτιβ που προσπαθεί να ξεχωρίσει την ήρα απ’ το στάρι και να βρει τον ένοχο. Κάποια γεγονότα που δεν αναφέρθηκαν προηγουμένως έρχονται τώρα στο φως, κάνοντας την εξιχνίαση πιο δύσκολη και την ιστορία πιο απαιτητική, αφήνοντάς με απόλυτα ικανοποιημένο. Και σα να μη φτάναν όλα τα άλλα, υπάρχει κι ένα σκήπτρο που παίζει τον δικό του μοναδικό ρόλο. Ποιος ήταν ο αρχικός κάτοχος και πόσο σημαντικό είναι να το αποκτήσει κανείς; Γιατί το χρησιμοποίησε η Ρόζα και τι αλλαγές επέφερε αυτό στη ροή του μυθιστορήματος; Έρευνες και ανακρίσεις, κωδικοποιημένα μηνύματα, αναφορές στην Αινειάδα, τη Νέκυια του Ομήρου και στον «Φαίδωνα» του Πλάτωνα, πρόσωπα που συνδέονται με τους χαρακτήρες του παρελθόντος στο μυθιστόρημα κι ένας Άδης οργισμένος από την ύβρι είναι τα έσχατα κομμάτια ενός παζλ που δε θα ολοκληρωθεί πριν από την τελευταία κυριολεκτικά σελίδα.
«Με την ευαισθησία του ανθρώπου που έχει μεγαλώσει κοντά στο Αντάμωμα των Τριών Ποταμών», φράση που συνάντησα στο κείμενο όμως ταιριάζει απόλυτα και στην ίδια τη συγγραφέα, η κυρία Δήμητρα Ιωάννου επέτρεψε στο περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και εξακολουθεί να ταξιδεύει ακόμη και σήμερα να της γεννήσει ιδέες και φράσεις που συγκρότησαν το νέο της μυθιστόρημα. Συνάντησα μια δυνατή και συναρπαστική γραφή που συνταιριάζει τη μυθολογία με την πραγματικότητα σ’ ένα αρμονικό σύνολο, κάτι που μόνο μια δοκιμασμένη και ανήσυχη πένα μπορεί να κάνει σωστά. Οι τελευταίες στιγμές της Ρόζας Παλαιολόγου είναι κι ένα προσκλητήριο για τον γνωστό περαματάρη, τον Μαύρο Καβαλάρη αλλά και τις Κήρες, τις δαιμόνισσες του βίαιου θανάτου. Η συγγραφέας μεταφέρει τον αναγνώστη από την Ήπειρο του 1959 και το μυστηριακό, αείρροο σημείο όπου ο Αχέροντας συναντά τον Πυριφλεγέθοντα και τον Κωκυτό ως την Αθήνα του σήμερα, όπου μια δολοφονία διαπράττεται κι ένας ντετέκτιβ καλείται να τη διαλευκάνει. Ο πλούτος, η ευμάρεια, η κοινωνική άνοδος ανεβαίνουν χέρι με χέρι την κλίμακα της πλοκής χωρίς να περιμένουν πως η τίσις τους περιμένει στην κορυφή, σταλμένη από τον Άρχοντα του Κάτω Κόσμου.
Το στυλ γραφής και ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρονται στον αναγνώστη οι εικόνες του Αχέροντα αλλά και τα γνωρίσματα μιας ευφάνταστης ελληνικής μυθολογίας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που έντυσαν κομψά την κεντρική ιδέα και σχημάτισαν τον πυρήνα μιας ιστορίας που έχει απρόβλεπτη εξέλιξη και απροσδόκητο τέλος. Παρομοιώσεις, μεταφορές και καλολογικά στοιχεία, ολοκληρωμένες προτάσεις με λεξιλόγιο που δε συναντάμε συχνά στα σύγχρονα ελληνικά μυθιστορήματα, μιας και η συγγραφέας πιστεύει στους αναγνώστες της και δε θέλει να τους προσφέρει χιλιοδιαβασμένες φράσεις, παραστατικοί διάλογοι, ακόμη και ιδιόλεκτοι σχηματίζουν ένα μεστό κείμενο που το απόλαυσα ως το τέλος. Κι όσο σκέφτομαι την αναπάντεχη εμφάνιση μιας γυναίκας στην έσχατη σελίδα, μου έρχονται δάκρυα στα μάτια, γιατί αυτό μου αποδεικνύει και πάλι πως η συγγραφέας ξέρει, αγαπά, εμπιστεύεται, φροντίζει μα πάνω απ’ όλα μπορεί. «Η κληρονόμος του ποταμού» είναι ένα μυθιστόρημα που συνδυάζει αρμονικά όλα τα χαρακτηριστικά ενός καλού βιβλίου.
Πάνος Τουρλής