Μάτα Χάρι ήταν το ψευδώνυμο της Ολλανδής χορεύτριας και κατασκόπου στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο Μαργαρίτας Τσέλε (Μαρχαρέτα Ζέλε αποδόθηκε σε αυτήν τη μετάφραση), η οποία γεννήθηκε το 1876 και εκτελέστηκε με την κατηγορία της κατασκοπίας το 1916, μεσούντος του πολέμου. Μετά από έναν αποτυχημένο γάμο με έναν αξιωματικό που ζούσε στην Ιάβα της Ινδονησίας, τον οποίο είχε παντρευτεί προσδοκώντας εξωτικά μέρη και συναρπαστικές στιγμές ενώ παγιδεύτηκε σε μια μονότονη και ανιαρή καθημερινότητα, επέστρεψε στην Ευρώπη, όπου άρχισε να εμφανίζεται ως χορεύτρια σε σημαντικά νυχτερινά κέντρα. Η ολλανδική της υπηκοότητα τη βοηθούσε λόγω της ουδετερότητας της χώρας της να μετακινείται ελεύθερα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το 1917 συνελήφθη απο τους Γάλλους με την κατηγορία της κατασκοπίας για λογαριασμό των Γερμανών και η εκτέλεσή της ήταν απότοκο μιας, κατά πολλούς, χαλκευμένης δίκης.Ο Πάουλο Κοέλο (Κοέλιο) λοιπόν έγραψε μια μυθιστορηματική βιογραφία για την περιβόητη κατάσκοπο, παρ’ όλο που τονίζει ότι «το βιβλίο αυτό δεν έχει την παραμικρή πρόθεση να αποτελέσει βιογραφία της». Το μυθιστόρημα αποτελείται από δύο επιστολές: της Μάτα Χάρι προς τον δικηγόρο της, δρα Κλούνε, και του δικηγόρου προς τη χορεύτρια. Η μεν Μάτα Χάρι αναπολεί τη ζωή της, εξηγεί πώς κατάφερε να γίνει επιφανής χορεύτρια και να διαδοθεί το όνομά της σε όλους τους κοσμικούς κύκλους και καταγράφει τη ζωή της, ο δε δικηγόρος περιγράφει τα αισθήματά του για την πελάτισσά του και διατυπώνει την πικρία του και τα παράπονά του για την πορεία της δίκης, που στηρίχτηκε, όπως παραδέχτηκε πολύ αργότερα ο εισαγγελέας Αντρέ Μορνέ «σε στοιχεία τόσο ανεπαρκή ώστε δε θ’ αρκούσαν ούτε για να τιμωρήσεις μια γάτα».
Ο συγγραφέας λοιπόν γράφει ένα ωραίο μυθιστόρημα για τη Μάτα Χάρι, αναπαριστώντας σκηνές στις οποίες βρίσκει την ευκαιρία να γράψει αποφθέγματα της δικής του φιλοσοφίας και να καταγράψει τα γεγονότα με τη δική του πένα. Αυτά όμως είναι ελάχιστα μπροστά στη συνολική αφήγηση και πλοκή, μιας και το ιστορικό βάρος δεν αφήνει περιθώρια για πολλούς πλατειασμούς ή έντονες παρεμβάσεις προσωπικού ύφους. Η πλοκή κυλάει αβίαστα, τα κεφάλαια και οι παράγραφοι είναι σύντομα, η Μάτα Χάρι δείχνει πώς και γιατί μετακινούνταν από τη μια χώρα στην άλλη και πώς εκμεταλλευόταν τις καταστάσεις και τους ανθρώπους για να κάνει το δικό της: να χορεύει, να τη φλερτάρουν και να έχει οικονομική άνεση. Ευκολοδιάβαστο, τεκμηριωμένο και περιγράφει με σαφήνεια τις πτυχές της ζωής της Μάτα Χάρι.
Ένα βιβλίο για μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα του 20ού αιώνα, που αφορά «την αμαρτία να είσαι γυναίκα, την ακόμα μεγαλύτερη αμαρτία τού να είσαι ελεύθερη, τη μέγιστη αμαρτία τού να γδύνεσαι δημοσίως, την επικίνδυνη αμαρτία τού να κάνεις σχέσεις με άντρες των οποίων η φήμη έπρεπε να προστατευτεί πάση θυσία». Όπως λέει και ο συγγραφέας για την ηρωίδα του, όταν τη βάζει να μιλάει σε πρώτο πρόσωπο: «Γλίτωσα από εγκλήματα που είχα διαπράξει, το χειρότερο εκ των οποίων ήταν πως ήμουν μια γυναίκα χειραφετημένη και ανεξάρτητη σε έναν κόσμο που τον κυβερνούν άντρες. Με καταδίκασαν για κατασκοπεία, όταν το μόνο που κατάφερα να μάθω ποτέ στ’ αλήθεια ήταν κουτσομπολιά των σαλονιών της υψηλής κοινωνίας».
Μια διαφορετική λοιπόν πρόταση από έναν συγγραφέα που δε με έχει συνηθίσει σε τέτοιες κινήσεις και πραγματικά αναρωτιέμαι τι τον παρακίνησε να στραφεί στην περίπτωση της Μάτα Χάρι και να καταγράψει τη ζωή της, έστω και με το δικό του ύφος.
Πάνος Τουρλής