Είμαστε ελάχιστα χρόνια πριν το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και ο Αλέξανδρος Στασινόπουλος αφήνει το Βερολίνο για να επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη. Το παρελθόν του είναι γεμάτο δυσκολίες και ψυχικά τραύματα αλλά βρίσκει τη δύναμη να γυρίσει στο σπίτι όπου μεγάλωσε μ’ έναν αυταρχικό πατέρα, μια μητέρα που τελικά υπέκυψε στην ψυχολογική κατάρρευση κι έναν αδερφό με τον οποίο ποτέ δεν τα πήγαιναν καλά. Τι θα φέρει άραγε αυτή η απόφαση; Πόσο δυνατά θα ταράξει τα νερά μιας πλούσιας οικογένειας που ακόμη ζει κάτω από τη σκιά του πατριάρχη της κι ας έχει πια πεθάνει; Τι να απέγινε ο παιδικός και πλατωνικός του έρωτας;
Η κυρία Πέρσα Κουμούτση βυθίζεται στην ψυχή του πρωταγωνιστή της και παρουσιάζει μια προσωπικότητα πολύπλευρη, χτυπημένη από παιχνίδια της μοίρας και κενή από νόημα και σκοπό. Μέσα από διάφορα γεγονότα που σφυρηλατούν κάποιες γωνίτσες του ψυχισμού του ο Αλέξανδρος αρχίζει να μεταστρέφεται και να εκδηλώνει κάποιο ενδιαφέρον ενώ ταυτόχρονα βρίσκει ψήγματα δύναμης για να αντιμετωπίσει τον αδελφό του κι ένα οικογενειακό μυστικό που δεν πρέπει να βγει στο φως.
Ο Αλέξανδρος Στασινόπουλος μετά από είκοσι τέσσερα χρόνια παραμονής στο εξωτερικό και μόνιμη βάση τον τελευταίο καιρό το Βερολίνο παίρνει την απόφαση να γυρίσει διαπιστώνοντας πως δεν του μένει τίποτα πια σε μια πόλη που αλλάζει και υποδέχεται τη σκιά του ναζισμού ενώ, με τη διαθήκη του πατέρα του που ήρθε η ώρα να ανοίξει, καταλαβαίνει πως πρέπει ν’ αντιμετωπίσει το παρελθόν κατά πρόσωπο. Διαζευγμένος και με την απώλεια του παιδιού τους στη συνείδησή του, κυνικός, με ψυχικά και σωματικά τραύματα μετά από ένα μοιραίο ατύχημα, ηττημένος και ξοφλημένος, με πικρία απέναντι στη ζωή και κυρίως στον έρωτα, με έκπληξη διαπιστώνει πως μια γυναίκα παρεισφρέει σταδιακά στη ζωή του, με κίνδυνο να γκρεμίσει όλο αυτό το ψυχολογικό οικοδόμημα!
Γύρω του παίζουν τον δικό τους ρόλο ο Παντελής Στασινόπουλος, υποταγμένος γιος, υποχείριο πατρός και εκτελεστικό όργανο των επιθυμιών του και η Μαριάννα, παιδικός και πλατωνικός έρωτας του Αλέξανδρου, που έμεινε χήρα με μια κόρη, τη Δάφνη, ένα πλάσμα που έχει τα δικά του ψυχικά τραύματα και καλά κρυμμένα μυστικά. Φίλοι και γνωστοί του πρωταγωνιστή έρχονται και φεύγουν, ζωντανεύοντας σκηνές από το παρελθόν και το παρόν ενώ ο Νεκτάριος Στασινόπουλος, ο αυταρχικός, σκληρός και ανελέητος πατέρας, έχει ρίξει βαριά τη σκιά του στα παιδιά του. Η διαθήκη θα είναι απλώς άλλη μια αφορμή για καβγάδες και ξεκαθάρισμα λογαριασμών.
Η συγγραφέας εντρυφεί στην ψυχολογία ενός ανθρώπου γεμάτου βάσανα, τύψεις και σκέψεις που νιώθει πως ήρθε η ώρα να εκπληρώσει ένα χρέος όμως ποιο ήταν αυτό και τι έπρεπε να κάνει; Με συναρπαστική και καθόλου κουραστική γραφή παρουσιάζει πεντακάθαρα τον ψυχο-συναισθηματικό κόσμο του Αλέξανδρου και την πολυδιάστατη προσωπικότητά του. Τα μέλη της οικογένειάς του, τα δικά του σχέδια και προσδοκίες εξετάζονται, μελετώνται, δίνονται ακριβοδίκαια και συγκροτούν ένα διαφορετικό σύμπαν με τη δράση να περιορίζεται στα απολύτως απαραίτητα και το παρελθόν να εμφανίζεται σχεδόν ακάλεστο αλλά τόσο ταιριαστά με το παρόν. Το μυθιστόρημα εξελίσσεται γοργά, με πολλές σκηνές σημαντικές για την εξέλιξη να δίνονται συνοπτικά μέσα από μεταγενέστερες συζητήσεις ή πράξεις, παραλείποντας έτσι κάποια γεγονότα που ίσως περιγραφικά να φόρτωναν περισσότερο το λιτό κείμενο και χαρίζοντας ένα ιδιαίτερο «καλπασμό» στη ροή των γεγονότων.
Εκτός από τις οικογενειακές σχέσεις και την παρουσίαση ενός έρωτα διαφορετικού που θα φέρει κάποιον στα όριά του, η κυρία Κουμούτση αναφέρεται στην πίστη στα ιδεώδη που εκφράζονται μέσα από την καταδίωξη των κομμουνιστών από το επίσημο κράτος. Ο Αλέξανδρος γνωρίζει δύο διαφορετικούς ανθρώπους που ο ένας μπαίνει στον πειρασμό κι ο άλλος αρνείται σθεναρά να υπογράψουν δήλωση μετανοίας, με αποτέλεσμα η ιδέα αυτή και ο αγώνας που δίνουν απλοί άνθρωποι που πιστεύουν σε αυτήν να λυγίσουν λίγο ακόμη την ψυχολογία του πρωταγωνιστή που δεν πιστεύει πως θα μπορούσε να βρει τέτοια και τόση δύναμη. Άλλωστε όλη αυτή η νοοτροπία των αριστερών απασχόλησε την κυρία Κουμούτση και στις «Χάρτινες ζωές», όπου βλέπουμε θα έλεγα τις συνέπειες της μη αποκήρυξης, μιας και η μία από τις πρωταγωνίστριες καταφεύγει στο Σιδηρούν Παραπέτασμα για να διασφαλίσει ατόφια την πίστη της.
«Η επιστροφή» είναι ένα δραματικό ψυχολογικό μυθιστόρημα που καταγράφει τη νοοτροπία, τις αντιδράσεις και τις σκέψεις ενός δυστυχισμένου ανθρώπου με αφορμή την επιστροφή σε ένα σπιτικό με πολλά τραύματα και κακές αναμνήσεις. Ποια γεγονότα θα βοηθήσουν αυτόν τον άνθρωπο να αποκτήσει τη χαμένη του αυτοπεποίθηση και πώς θα καταφέρει ο έρωτας να του δώσει δύναμη; Ενδιαφέρουσα γραφή με ιστορικό φόντο και καλοζυγισμένη παρουσίαση θετικών και αρνητικών γνωρισμάτων, μου έδειξε πώς μπορεί κάποιος με ελάχιστη και περιορισμένη δράση να μου κρατήσει το ενδιαφέρον ως το τέλος.
Πάνος Τουρλής