Τι ήταν ο Ιησούς Χριστός για τους ανθρώπους της εποχής του; Σωτήρας ή ιερόσυλος; Τι συνέβη στη δίκη Του και γιατί ο Πόντιος Πιλάτος «ένιψε τας χείρας του»; Ποιος ήταν ο στρατηγός Πετρώνιος Μάξιμος και πώς συνδέεται με τις διδαχές του Ιησού; Τι έλεγε το μήνυμα που θέλησε να μεταφέρει η Κλαυδία Πρόκλα στον άντρα της προτού αναγγείλει την καταδικαστική απόφαση για τον Χριστό; Συνέβη κάτι σ’ εκείνη τη δίκη για το οποίο κανείς δεν έχει μιλήσει ποτέ; Το νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου ζωντανεύει δύο άνδρες που έζησαν σε χωριστές περιόδους της Ιστορίας όμως είχαν πολλά κοινά, καταγράφει την πορεία των Εβραίων στον κόσμο μετά την καταδίκη του Χριστού, διεισδύει στα αίτια της πτώσης μιας αυτοκρατορίας και καταγράφει τον αγώνα της βίας και της διαφθοράς απέναντι στην αγάπη.
Η δράση διαδραματίζεται στην Ιερουσαλήμ και στη Ρώμη, στην Όστια της Ιταλίας, στην Καισάρεια, πότε στην εποχή του Ιησού, πότε το 71 μ. Χ., την εποχή που βασιλεύει ο Βεσπασιανός που έχει βάλει στόχο τον αφανισμό «μιας μικρής ενοχλητικής αίρεσης» από τη μακρινή Ιουδαία. Γνωρίζουμε πρόσωπα λιγότερο γνωστά που βίωσαν καταστάσεις και πήραν αποφάσεις που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας, με τρόπο που αναμιγνύει ιδανικά τη μυθοπλασία με τις ιστορικές πηγές. Υπάρχουν σωστή και τεκμηριωμένη αναπαράσταση της εποχής, ρεαλισμός στη σκιαγραφία των χαρακτήρων, ακόμη και λογοτεχνικές αρετές, όπως παρομοιώσεις, μεταφορές και όμορφα καλολογικά στοιχεία («…πολιορκώντας αγέρωχα τις ανάσες που τράνταζαν το στήθος της», σελ. 58). Διαρκείς είναι οι μεταβάσεις από την εποχή του Πιλάτου στα χρόνια του Πετρώνιου, χωρίς όμως να χαθώ ή να κουραστώ κάπου. Αντίθετα, ο συγγραφέας βοηθάει αρκετά την ανάγνωση, χωρίς να διστάζει ακόμη και να παρεμβληθεί στα γραφόμενά του με προσωπικές παρατηρήσεις και σχόλια.
Το κείμενο από τη μια ζωντανεύει έναν ισχυρό Έπαρχο που έστειλε στον μαρτυρικό θάνατο της σταύρωσης έναν άντρα που με ήρεμη φωνή («που ηχούσε σαν θρόισμα φύλλου») επέμενε πως ήρθε στον κόσμο να μαρτυρήσει για την αλήθεια κι από την άλλη έναν αιμοβόρο Ρωμαίο αξιωματικό, που όμως σύντομα γύρισε την πλάτη του στο παρελθόν κι αποσύρθηκε σε μια ήρεμη αγροικία για να βοηθάει τους συνανθρώπους του. Τι κοινά στοιχεία έχει ο Μάξιμος με τον Πιλάτο, πώς θα τα ανακαλύψει και πώς θα επηρεάσουν τη μετέπειτα ζωή του; Ποια είναι η μυστηριώδης γυναίκα που φέρνουν στο σπίτι του για να τη φροντίσει με την αδελφή του, Λιβία; Παρουσιάζονται με αξιοθαύμαστη ισορροπία δύο διαφορετικοί πόλοι αφήγησης, με τον Πετρώνιο να μην έχει ξεχάσει τη γυναίκα του, την Ιουστίνη, και να έχει ασπαστεί κρυφά τον χριστιανισμό, κάτι που τον βάζει σε κίνδυνο όταν αρχίζουν οι σαρωτικές επιθέσεις του Βεσπασιανού. Συγκινημένος από τις περιπέτειες του αξιωματικού, έστρεφα το βλέμμα μου παράλληλα στη ζωή του Πόντιου Πιλάτου και της γυναίκας του, Κλαυδίας Πρόκλας, μιας Ρωμαίας αριστοκράτισσας με ευαισθησίες μικρού παιδιού, που «έβλεπε το σύμπαν σαν ένα άθροισμα από πράξεις καλοσύνης» (σελ. 59). Εκείνος παράξενος και αντιφατικός, εκείνη ευγενική, είναι «το αντρόγυνο που είχε κρύψει κάθε ρωγμή του πίσω από τη χρυσή λάμψη της δόξας». Ο Πόντιος Πιλάτος ήδη πέντε χρόνια κυβερνούσε «αυτήν την ανεμοδαρμένη άκρη του κόσμου» για λογαριασμό του αυτοκράτορα Τιβέριου ως Επίτροπος της Ιουδαίας κι έχει υπό την ευθύνη του μια ράτσα δύσκολη, «έναν λαό που είναι πιο σκληρός και από τις πέτρες των τειχών του» (σελ. 11). Πώς γνωρίστηκε με την Κλαυδία, πώς εξελίχθηκε η σχέση τους, πώς μπήκε ανάμεσά τους η σταύρωση του Ιησού είναι ερωτήματα που τέμνουν τη διαπροσωπική τους σχέση. Τι συνέβη εκείνη τη μοιραία μέρα που άλλαξε άρδην τη στάση του απέναντι στους Ιουδαίους, στον αρχιερέα Καϊάφα και στον αυτοκράτορα Τιβέριο; Γιατί γέρασε μέσα σε μια στιγμή; Τι συνέβη στο όρος Γαριζίν κι αποτέλεσε την ταφόπλακα της καριέρας του; Η προσωπικότητά του τεκμηριώνεται μέσα από επιστολές και μαρτυρίες συγχρόνων και μεταγενεστέρων, πρακτικά συνεδριάσεων της Συγκλήτου, μελέτες επιστημόνων και λογίων της δικής μας εποχής κ. ά.
Για την Κλαυδία Πρόκλα και τον Πόντιο Πιλάτο ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά κι έτσι η ιστορία τους βασίζεται στη μυθοπλασία. Ο συγγραφέας καταφέρνει να ζωντανέψει ρεαλιστικά το ζευγάρι, να βρει τις αντιθέσεις και τα κοινά τους σημεία, να τους χωρίσει και να τους ενώσει και να βγάλει μια τρυφερότητα και μια αγάπη από τον Πιλάτο που δεν την περίμενα από έναν αυστηρό και σκληρό Επίτροπο ξένης χώρας. Η Κλαυδία από την άλλη είναι ένα υπόδειγμα καλοσύνης, δοτικότητας και αγάπης που δε διστάζει να σκληρύνει απέναντι στον σύζυγό της, ως ένδειξη δυσαρέσκειας για τις επιλογές που αναγκάστηκε να ακολουθήσει. Ασπάστηκε τον χριστιανισμό χάρη στη θεραπαινίδα της, Ραχήλ, τίποτα όμως δε θα είναι ξανά το ίδιο μετά τη δίκη του Ιησού. Η Κλαυδία θα είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του Πόντιου Πιλάτου και του Πετρώνιου Μάξιμου, με τρόπο που θα απογειώσει τη δράση και θα δρομολογήσει αναπάντεχες εξελίξεις, δίνοντάς μου την ευκαιρία να δω και να κατανοήσω τα πρώτα βήματα του χριστιανισμού μέσα από τα λόγια και τις διακηρύξεις των μαθητών του Χριστού.
Εξίσου ευρηματικό είναι και το γεγονός πως η καθαυτή δίκη αργεί να βγει στο προσκήνιο ενώ ο ίδιος ο Ιησούς εμφανίζεται ελάχιστα κι όμως η σκέψη Του, η νοοτροπία Του, αυτά που πρέσβευε επηρεάζουν τις εξελίξεις του μυθιστορήματος και συντείνουν στις αλλαγές των χαρακτήρων, στις απρόσμενες ιστορικές ανατροπές και σε απρόβλεπτους παράγοντες. Κάθε επιμέρους πλοκή έχει και τις δικές της εκπλήξεις, όπως για παράδειγμα η ζωή της Ραχήλ που αναζητά η Κλαυδία, η οποία συνδέεται αναπάντεχα μ’ ένα σημαντικό γεγονός αφήνοντάς με άφωνο με τον χειρισμό της ιστορίας της, η αγάπη της Λιβίας για τον αδερφό της, Πετρώνιο Μάξιμο, ο προδότης των κρυπτοχριστιανών κλπ. κι όλοι αυτοί οι χαρακτήρες επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από τις διδαχές ενός φτωχού ξυλουργού που ήταν ο Υιός του Θεού κι ήρθε για να διδάξει την αγάπη και να σώσει την ανθρωπότητα με τα δικά Του μελίρρυτα λόγια.
«Η δίκη που άλλαξε τον κόσμο» δεν τον άλλαξε επειδή η έκβασή της ήταν η Σταύρωσή Του αλλά γιατί όσοι συμμετείχαν σε αυτήν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο άλλαξαν ριζικά την κοσμοθεωρία τους, τις αντιλήψεις τους, τη νοοτροπία τους κι όλα αυτά καταγράφονται στρωτά, συναρπαστικά και τεκμηριωμένα. Το μυθιστόρημα διαπραγματεύεται την πιο παλιά ιστορία του κόσμου, την ιστορία του ανθρώπινου πόνου, τον ίδιο τον χριστιανισμό και είναι μια συγκινητική και τρυφερή ιστορία που αναβιώνει την Ιταλία και την Παλαιστίνη των τελευταίων χρόνων του Ιησού Χριστού και των πρώτων της γέννησης μιας θρησκείας που θα σαρώσει εκ βάθρων κάθε φιλοσοφική και θεολογική σκέψη. Τα ιστορικά γεγονότα αναμιγνύονται με τη μυθοπλασία δημιουργώντας ένα ανατρεπτικό κείμενο με λογοτεχνικές αρετές που στηλιτεύει την αιμοδιψή συμπεριφορά του όχλου για άκριτη τιμωρία και άτυπες δίκες, που υποστηρίζει την αγάπη και τη δοτικότητα σε όσους έχουν ανάγκη και χρειάζονται βοήθεια, που καταγράφει άκρως ρεαλιστικούς χαρακτήρες με σύνθετες προσωπικότητες και που ζωντανεύει με τον καλύτερο τρόπο τις αρετές του χριστιανισμού αποφεύγοντας τον διδακτισμό και τα «πρέπει».
Πάνος Τουρλής