Εσύ είσαι, Χρήστο;

του Χρήστου Ι. Δούλη

Το «Εσύ είσαι, Χρήστο;» είναι η φυσική και λογική συνέχεια της «Αναράιδας» του ίδιου συγγραφέα. Είναι μια συλλογή πέντε διηγημάτων που γεννήθηκαν από την ανάγκη του συγγραφέα να στραφεί στο παρελθόν του, ώστε, καθαρμένος και πιο δυνατός, να κοιτάξει κατάματα το μέλλον του. Η νέα απόπειρα του κυρίου Δούλη αποτίει φόρο τιμής σε όσους πέρασαν από τη ζωή του, ταπεινούς, απλούς και φτωχούς ανθρώπους που δεν τους κατέγραψε καμία τοπική ή εθνική Ιστορία. Χαρακτήρες που γεννήθηκαν, πάλεψαν, μόχθησαν στην Κέρκυρα και οι ζωές τους μεταφέρθηκαν από στόμα και στόμα και κατέληξαν στα άξια και ικανά χέρια του συγγραφέα.

Στο «Εσάρτεψε» περιγράφεται με ανατριχιαστικό ρεαλισμό ο λόγος που μια αγαπημένη αντρική φιγούρα του χωριού «εσάρτεψε», δηλαδή έχασε τα λογικά της. Με τον γνωστό ρεαλισμό του συγγραφέα και ταυτόχρονα με τρυφερότητα περιγράφεται η καθημερινότητα ενός φτωχού, μεροκαματιάρικου, ζευγαριού αγροτών και με έναν συγκινητικά μεταφυσικό τρόπο πώς ήρθε η ώρα του κακού. Από την αρχή μάντεψα τι θα γινόταν όμως δεν μπορούσα να σταματήσω να διαβάζω το κείμενο, υπνωτισμένος λες από την κλιμακωτή αφήγηση που με έφερνε όλο και πιο κοντά στο ανατριχιαστικό τέλος.

Η «Λαντία» είναι μια γυναίκα που μεγαλοπιάστηκε από νωρίς, έχοντας καταλάβει πως δεν είναι γεννημένη για χωράφια αλλά για μεγαλεία.  Είναι μια ηρωίδα που αγγίζει με την τραγικότητά της την Κλυταιμνήστρα και χάρη στη στιβαρή πένα του κυρίου Δούλη ακόμη δεν έχω καταλάβει αν πρέπει να τη συγχωρήσω ή να τη λοιδωρήσω. Ο συγγραφέας, εκτός από τις υπέροχες και παραστατικές περιγραφές ηθών και αντιλήψεων, σπιτιών και περιοχών, διεισδύει με πρωτόγνωρη διορατικότητα στον χαρακτήρα της, παραθέτει όλα όσα σκεφτόταν και λογιζόταν κι όλες της τις πράξεις τις καταγράφει όχι δικαιολογημένες αλλά απότοκες της ιδιοσυγκρασίας της. Σίγουρα την πορεία των γεγονότων την άλλαξαν κάποιες αποφάσεις ανθρώπων όμως ο χαρακτήρας της παρέμεινε γύρω από έναν κεντρικό άξονα, χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες: ο έρωτάς της για τον Βλάντη, τον άνθρωπο που αναγκάστηκε να παντρευτεί την αρραβωνιαστικιά του αδελφού του όταν ο τελευταίος πέθανε. Οι ανατροπές στην ιστορία, η ηθογραφία ενός τόπου και οι διαυγέστατοι χαρακτήρες με γέμισαν αγωνία και αντιφατικά συναισθήματα, ειδικά όσο πλησίαζε το απρόσμενο, τραγικό και συγκινητικό τέλος. Ένα εξαιρετικό διήγημα, παραστατικό, αληθινό και βαθιά ανθρώπινο, που τα πρώτα του σπάργανα υπάρχουν στο μυθιστόρημα «Με την Αναράιδα»!

Στο «Εσύ είσαι, Χρήστο;» δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου από την αρχή της αφήγησης ως το τέλος. Πρόκειται για το πιο έντονα προσωπικό κείμενο του κυρίου Δούλη, γεμάτο δικές του αναμνήσεις, πόνο και τύψεις. Με αφορμή τη νοσηλεία της θείας του σε γηροκομείο της Κέρκυρας, ο αφηγητής (άλλως ειπείν ο ίδιος ο συγγραφέας) καταγράφει τις σκέψεις του για τη ζωή, τον φόβο του για το πώς θα καταλήξει κάποιος στα γεράματά του, την αδικία που έβλεπε την αγαπημένη του θεία να έχει μείνει μόνη κι αβοήθητη σ’ ένα άδειο σπίτι πριν την πάνε στο γηροκομείο και με τη μαλαματένια του ψυχή ακουμπά με σεβασμό στο χαρτί όσα συναισθήματα πηγάζουν σε όποιον έχει καρδιά και ψυχή όταν επισκέπτεται ένα γηροκομείο τα Χριστούγεννα. Λέξεις που δεν εκβιάζουν το συναίσθημα, επιθετικοί προσδιορισμοί και μεταφορές που συντροφεύουν οικειοθελώς και ως λογικό ταίρι τις περιγραφές του κτηρίου και των ενοίκων του στήνουν ένα σκηνικό που δε θ’ αφήσει ασυγκίνητο κανέναν. Χωρίς εκβιαστικό συναίσθημα αλλά με άφθονη αγάπη, πίκρα για τις χαμένες στιγμές, ίσως και τύψεις που ο ίδιος δεν έκανε κάτι παραπάνω για τη θεία του, ο κύριος Δούλης αφηγείται τη ζωή της αγαπημένης του συγγενούς, λυπάται για την ερημωμένη εικόνα του σπιτιού όπου κατέφευγε μικρός με τα ξαδέλφια του κι είχε απίθανες αναμνήσεις κι επί τη ευκαιρία αναμετριέται με τις δικές του μνήμες από την οικογένειά του. Το «Εσύ είσαι, Χρήστο;»  είναι από τα πιο δυνατά κείμενα της συλλογής και συναγωνίζεται σε γλαφυρότητα, εσωτερικότητα και διορατικότητα τη γραφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Στη «Λαθεμένη» αναπαρίσταται η ζωή μιας γυναίκας που είχε σπιλωθεί η τιμή της και ο τρόπος με τον οποίο έγινε τελικά ο γάμος, κάτι όμως που δε σταμάτησε τα στόματα να μιλάνε ακόμη και χρόνια μετά. Μέσα σε ελάχιστες σελίδες και σχεδόν αποστασιοποιημένα καταγράφεται η διηνεκής θέση της γυναίκας σε μια γυναίκα και ο τρόπος που πρέπει να φέρεται, μιας και ο άντρας δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ ούτε χαρακτήρα ούτε τον τρόπο συμπεριφοράς του. Τέλος, «Τα μάτια» είναι άλλη μια ιστορία από τον τόπο του συγγραφέα, εξίσου τραγική και αιματοβαμμένη, ανατριχιαστική και άδικη. Με αφορμή την αφήγησή της, περνάνε από τις σελίδες του διηγήματος η Λένη από το ομότιτλο μυθιστόρημα και γυναίκες σαν τη Λαντία που έχουν εμφανιστεί στα άλλα κείμενα του βιβλίου.

Το «Εσύ είσαι, Χρήστο;» είναι μια συλλογή διηγημάτων που ζωντανεύουν τις ιστορίες που άκουγε και ακόμη ακούει ο συγγραφέας ζώντας στην Κέρκυρα. Κείμενα εκτεταμένα και σύντομα, τραγικά και συγκινητικά, ανθρώπινα και ρεαλιστικά, είναι ένας μικρός φόρος τιμής στους αθέατους ξωμάχους και βιοπαλαιστές της αγροτικής κοινωνίας του νησιού κάπου εκεί πριν ή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Ιστορίες λυρικά γραμμένες, που πάλλονται και ανασαίνουν, με ταξίδεψαν σε μέρη αγνώριστα σήμερα και με σύστησαν σε ανθρώπους που «τόσα ήξεραν, τόσα έκαναν», μορφές τραγικές και σκυμμένες, όχι επειδή προσκυνάνε τις μέρες που φεύγουν ανεπιστρεπτί αλλά γιατί αναζητούν στο χώμα που καλλιεργούν ένα ακόμη σπυρί για να τους θρέψει και να τους κρατήσει στη ζωή λίγο ακόμη.

Πάνος Τουρλής