Πώς ιδρύθηκε η Τραπεζούντα; Πώς δημιουργήθηκε ο μύθος για το χρυσόμαλλο δέρας; Πόσο σημαντική ήταν η γεωγραφική θέση της πρωτεύουσας του Πόντου; Τι δεσμούς έχει η ποντιακή γλώσσα με την ιωνική διάλεκτο; Πώς γεννήθηκε η σέρα και τι συμβολίζει; Ποια είναι η μορφή εκείνου του αγοριού από τα κατοπινά χρόνια, πώς το λένε και γιατί αποτελεί τον αγαπημένο της πόλης-αφηγήτριας; Πότε και πώς δημιουργήθηκε η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας; Αυτά και άλλα ερωτήματα απαντώνται στο ένατο βιβλίο της σειράς «Μικρές Ιστορίες για Μεγάλα Γεγονότα».
Η Ελένη Σβορώνου βάζει μια πόλη να θυμάται και μας συστήνει την Τραπεζούντα με πρωτοπρόσωπη αφήγηση που εξιστορεί όλη την πορεία της στον χρόνο. Ο ποντιακός ελληνισμός από την εποχή των Αργοναυτών ως τη γενοκτονία του 1915 ζει, δημιουργεί, προοδεύει και με προσεγμένη γραφή δημιουργούνται στο κείμενο σκηνές και περιστατικά γεμάτα ζωντάνια και παλμό. «Μια μικρογραφία της ελληνικής Ιστορίας είναι η ιστορία του ελληνισμού του Πόντου», αναφέρεται σ’ ένα σημείο κι έτσι ταξιδεύουμε από τους Μυρίους και τον Ιάσονα στον Μιθριδάτη και στη Θάμαρ, από τη Φραγκοκρατία στην Τουρκοκρατία κι από κει στην επανάσταση του 1821 και στα αμελέ ταμπουρού. Η Τραπεζούντα απευθύνεται στον αναγνώστη, του θυμίζει την παρουσία της με την πικρή διαπίστωση πως μόνο Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη έχουν την πρωτοκαθεδρία στις αναφορές και στις θύμησες μα εκείνη ήταν για αιώνες η βασίλισσα των Ελληνίδων πόλεων, κόρη της Σινώπης και με αδελφές τη Σαμψούντα, την Οινόη και την Κερασούντα. Θέση-κλειδί είναι η περιοχή του Πόντου, δένει Ευρώπη και Ασία και από τα λιμάνια του περνάνε τα πλούτη της Ανατολής για να φτάσουν στην Ευρώπη. Οι Έλληνες, όπως αναφέρει η πόλη στην αφήγησή της, όργωναν τις θάλασσες, μετέφεραν προϊόντα μα και κάτι πιο πολύτιμο: ιδέες! «Έπαιρναν, έδιναν, ζύμωναν παλιά και νέα υλικά και έφτιαχναν κάτι εντελώς καινούργιο» (σελ. 26).
«Η πόλη θυμάται και υπάρχει ακόμη και χωρίς σώμα. Ίσως μάλιστα να είναι πιο ζωντανή στην απουσία της» (σελ. 22). Αυτή είναι μία από τις διαχρονικές αλήθειες που μας συντροφεύουν κατά την ανάγνωση. Η μαγεία της εξιστόρησης μιας πόλης είναι η μαγεία των μεταμορφώσεών της. Κάμπια, χρυσαλλίδα, πεταλούδα και πάλι από την αρχή, ποτέ όμως ίδια! Δεν έχουμε ξερή και στείρα παράθεση γεγονότων αλλά ποικίλα συναισθήματα και μια ακριβοδίκαιη εξιστόρηση, αφού η Τραπεζούντα σχολιάζει τα γεγονότα, αναρωτιέται αν έκανε λάθη σε κάποια σημεία, έχει διεισδυτικότητα, φοβάται, ρωτάει, ελπίζει, καταγράφει τα πάντα και προσπαθεί να τα κατανοήσει, να βρει τη θέση της και τον ρόλο της σε όλα αυτά. Πού έφταιξε; Τι παρέλειψε; Θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο, κάτι καλύτερο; Βλέπει την Ιστορία να περνάει από μπροστά της, αποχαιρετά τα παιδιά της όταν έρχεται ο Μωάμεθ ο Β΄ ο Πορθητής, κλαίει ξανά το 1915: «Η αγκαλιά μου, που τους χωρούσε όλους, άδειασε» (σελ. 101). Τέλος, για την εικονογράφηση του Φίλιππου Φωτιάδη, που έχει ήδη δώσει εξαίρετα δείγματα τέχνης στα προηγούμενα βιβλία της σειράς, τι να προσθέσω εδώ; Σαν πίνακες ζωγραφικής ξεδιπλώνονται οι γωνίες της Τραπεζούντας, με άφθαστο ρεαλισμό αναπαριστώνται σημαντικές ιστορικές μορφές, λεβέντικες φιγούρες χορεύουν τον πυρρίχιο, Κομνηνοί και Τούρκοι αντιπαλεύουν για τη νίκη κι όλα αυτά με αδρές ασπρόμαυρες γραμμές γεμάτες παλμό.
Η σειρά «Μικρές Ιστορίες για Μεγάλα Γεγονότα» «είναι στραμμένη στους νεαρούς αναγνώστες και φιλοξενεί κείμενα με λογοτεχνική αφήγηση». Η κεντρική ιδέα κάθε βιβλίου είναι ένα πραγματικό γεγονός και η εξιστόρησή του οδηγεί στη μεγαλύτερη εικόνα της εποχής, των ιστορικών προσώπων και των πράξεών τους. Στο ένατο βιβλίο της σειράς μαθαίνουμε για την ιστορία της Τραπεζούντας ειδικότερα και του Πόντου γενικότερα με επιμορφωτικό και συναρπαστικό τρόπο.
Πάνος Τουρλής