Το «Στοίχημα των ανθρώπων» είναι το πέμπτο μυθιστόρημα του Μιχάλη Σπέγγου. Ο Σπέγγος εκτός από μυθιστορήματα έχει γράψει διηγήματα και θεατρικά. Ένα απ' τα στοιχεία που εκτιμώ στον συγκεκριμένο συγγραφέα είναι ότι προσπαθεί, και σε ένα μεγάλο βαθμό τα καταφέρνει, να μην επαναλαμβάνεται. Πριν προχωρήσω στην παρουσίαση του νέου του μυθιστορήματος, θα πω λίγα για τα μυθιστορήματα μόνο, μιας και η συγκεκριμένη παρουσίαση αφορά το νέο του μυθιστόρημα.
Το πρώτο του μυθιστόρημα το «Περί αισθημάτων», μιλάει για την αυτοδικία με έντονο το αστυνομικό στοιχείο. Το δεύτερο, «Η τελευταία συγγνώμη», είναι μια οικογενειακή Σάγκα με έντονα στοιχεία ιστορικού μυθιστορήματος. Το τρίτο, «Η εξομολόγηση ενός πυρηνικού φυσικού», είναι ένα μάλλον αυτοβιογραφικό θρίλερ. Το τέταρτο το «Imperium» είναι ένα μυθιστορηματικό δοκίμιο για την εξουσία και τους φορείς της.
Ποιό είναι λοιπόν το θέμα του νέου του βιβλίου «Το στοίχημα των ανθρώπων»; Ορατό απ' την αρχή του βιβλίου δεν είναι. Έχοντας πολύ πρόσφατα φτάσει στο τέλος τολμώ να πω ότι γι' αυτό που θέλει να μας μιλήσει ο συγγραφέας, όπως άλλωστε ίσως να το υποψιάζεται κανείς από τον τίτλο, είναι το μέλλον μας. Το μέλλον των ανθρώπων ως είδους. Ίσως αυτό να ακούγεται πολύ γενικό. Φαντάζεται κανείς ότι μπορεί το βιβλίο να είναι από εσχατολογικό μέχρι επιστημονικής φαντασίας και πολλά ακόμα πράγματα. Δεν είναι όμως.
Πριν αναφερθώ στην υπόθεση πρέπει να πω δυο λόγια για τη δομή. Ξεκινάει με το κεφάλαιο Α. Μετά περνάμε στα κεφάλαια 1-5 και συνεχίζουμε με το κεφάλαιο Β, 6-10 κοκ. Φαινομενικά, στην αρχή, οι δυο μεγάλες και διαφορετικές ενότητες είναι άσχετες μεταξύ τους, σύντομα όμως ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι τα κεφάλαια με την αρχαία ελληνική αρίθμηση διαδραματίζονται στο μέλλον. Ο λόγος που το κάνει αυτό ο Σπέγγος είναι πιστεύω για να μας δείξει τι απήχηση είχαν στον μέλλον οι πράξεις του παρόντος. Πλην όμως ο μεγαλύτερος όγκος του βιβλίου, που αναφέρεται στο παρόν, βρίθει από αναφορές και συμβολισμούς απ' την Καινή Διαθήκη, δηλαδή από το παρελθόν. Στο τέλος του βιβλίου οι απορίες λύνονται, όλα μπαίνουν στη θέση τους, η σύνδεση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος γίνεται με μαεστρία.
Ως προς την πλοκή τώρα: ο ρυθμός της δράσης θα μπορούσε να ταιριάζει σε θρίλερ. Αν δεν παρεμβάλλονταν διάλογοι και κεφάλαια αμιγώς φιλοσοφικά, θα μπορούσε να είναι και ένα κλασικό θρίλερ. Υπάρχει ροή, αγωνία, ανατροπές, ερωτηματικά βεβαίως, και στο τέλος, όπως άλλωστε συνηθίζει ο συγκεκριμένος συγγραφέας, μια μεγάλη ανατροπή που βάζει τα πράγματα στη θέση τους.
Ως προς την ιστορία, η ηρωίδα, η Νίκη, είναι μια κοπέλα του περιθωρίου. Χαρισματική όμως, κυρίως σχετικά με τους υπολογιστές. Οι κακές της συνήθειες θα την αναγκάσουν να δουλέψει για ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ενός τεχνολογικού-βιογενετικού κολοσσού. Εκεί κάπου θα έρθει αντιμέτωπη με μια τεράστιας σημασίας αποκάλυψη. Με τη «φλεγόμενη βάτο», ας πούμε ή, πιο γενικά με το ζήτημα του τι μπορεί να συμβεί όταν ο εκλεκτός μαθαίνει ότι είναι ο εκλεκτός. Στη συνέχεια ακολουθεί η διαχείριση της μοναδικής αποκάλυψης, οι σύμμαχοι, οι εχθροί, οι σχέσεις μέσα και έξω απ' αυτούς τους κύκλους. Αυτά αφορούν τα πρώτα κεφάλαια. Προφήτης εξ αποκαλύψεως λοιπόν η ηρωίδα, ή έτσι τουλάχιστον μοιάζει. Κάθε προφήτης χαρακτηρίζεται από προφητεία και θαύμα, λέει ο συγγραφέας. Και μαθητές ή ακολούθους. Έτσι και η Νίκη: προσφέρει την προφητεία και αποκτά ακολούθους αλλά προσφέρει κι ένα θαύμα τεραστίων διαστάσεων. Και μετά, εξ αιτίας κυρίως του θαύματος, το πράγμα γίνεται ανεξέλεγκτο.
Για τα κεφάλαια του μέλλοντος θα αρκεστώ μόνο να πω ότι παρουσιάζεται η κοσμογραφία μιας κοινωνίας στην οποία οι άνθρωποι καλούνται να απαντήσουν στο αν τελικά έχουν κερδίσει ή χάσει το στοίχημα. Στη μελλοντική κοινωνία οι άνθρωποι όπως τους ξέρουμε σήμερα και υπάρχουν και αγωνίζονται για την καθημερινή τους επιβίωση. Δεν είναι όμως μόνοι, ούτε μοναδικοί.
Ως προς το συναίσθημα που μου άφησε έχω να πω ότι είναι ένα μυθιστόρημα, πρωτότυπο, ευρηματικό, φιλοσοφικό (ασχέτως αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς με τη φιλοσοφική προσέγγιση του συγγραφέα ή όχι) και πάνω απ' όλα δοσμένο με άριστες αφηγηματικές τεχνικές. Και μιας και ανέφερα τα περί συμφωνίας και διαφωνίας ας μου επιτραπεί να θίξω, ως παράδειγμα, ένα απ' τα σημεία με τα οποία μπορεί κάποιος να διαφωνήσει: ο συγγραφέας φαίνεται να ισχυρίζεται μεταξύ άλλων ότι οποιοδήποτε επαναστατικό κίνημα είναι καταδικασμένο νομοτελειακά να διασπαστεί εξαιτίας ιδεολογικών διαφορών ή και φιλοδοξιών των αρχηγών του. Επιπλέον αφήνει να εννοηθεί ότι εξ ίσου νομοτελειακά κάθε επαναστατική αλλαγή θα γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης και στο τέλος θα σβήσει. Μακάρι να μην είναι έτσι. Αλλά η ιστορία ως τώρα συνηγορεί με τον συγγραφέα.
Πλάτων Μαλλιάγκας, συγγραφέας