Ο Marc Auge, ο οποίος διατέλεσε πρόεδρος της Ανώτατης Σχολής Κοινωνικών Επιστημών, είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους ανθρωπολόγους. Μετά την ενασχόλησή του με τις αφρικανικές αντιλήψεις περί προφητειών (Τόνγκο, Ακτή του Ελεφαντοστού) και τις θεωρητικές του αναλύσεις, στρέφεται στην ανθρωπολογική προσέγγιση της καθημερινότητάς μας και στοχάζεται το πεπρωμένο του σύγχρονου κόσμου. Στα ελληνικά έχουν μεταφραστεί τα έργα του: Για μια ανθρωπολογία των σύγχρονων κόσμων (Αλεξάνδρεια, 1999), Πού χάθηκε το μέλλον (Πολύτροπον, 2008), Ξανά στο μετρό (Νόβολι, 2009), Κάποιος ψάχνει να σε βρει (Νόβολι, 2009). Το έργο του Ξανά στο Μετρό (Le metro revisite, Seuil, 2008)) κυκλοφόρησε 20 χρόνια μετά το έργο του Ένας Εθνολόγος στο μετρό (Un ethnologue dans le metro, Hachette, 1986).
CΑPTAINBOOK: Τι σας έκανε μετά από είκοσι χρόνια να γυρίσετε ξανά στο μετρό*;
Marc Auge: Βλέπω ότι η πόλη αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς και το μετρό παίζει τον ρόλο ενός μεγεθυντικού φακού, ο οποίος εξετάζει κάποια συγκεκριμένα φαινόμενα: τις δημογραφικές εξελίξεις, την εμφάνιση και την ανάπτυξη των τεχνολογιών επικοινωνίας, την όλο και αυξανόμενη φτώχεια...
CB: Ποιες σκέψεις τριγυρνάνε πιο συχνά στο μυαλό σας, όταν βρίσκεστε σε ένα βαγόνι του μετρό;
Μ.Α.: Αυτό εξαρτάται από την κάθε στιγμή: η συλλογική αποβλάκωση τις ώρες αιχμής, τις πιο ήσυχες στιγμές κάποιες αναμνήσεις, και πάντα η παρατήρηση των «μικρών αληθινών γεγονότων» για τα οποία κάνει λόγο ο Σταντάλ.
CB: Ποια είναι η αγαπημένη σας στάση του μετρό και από ποια άποψη;
Μ.Α.: Έχω μία αδυναμία στη γραμμή των παιδικών μου χρόνων: Auteuil-Austerlitz. Η τύχη τα φέρνει έτσι ώστε να επιστρέφω συχνά σ' αυτήν.
CB: Ποια είναι η πιο ωραία σκηνή που έχετε ζήσει σε ένα βαγόνι του μετρό;
Μ.Α.: Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη. Ίσως η παλιά ανάμνηση ενός χαιρετισμού ή ενός χαμόγελου ανάμεσα στον μηχανοδηγό και σε έναν-δύο επιβάτες την ώρα που κατέβαιναν στη στάση τους.
CB: Τι θα ήταν το Παρίσι χωρίς το μετρό του;
Μ.Α.: Όπως ένα παλτό ή ένα σακάκι έχουν τη φόδρα τους, έτσι και το μετρό, είναι η φόδρα του Παρισιού. Το Παρίσι και το μετρό είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους.
CB: Ποιος «βλέπει» καλύτερα το Παρίσι; Ένας ανθρωπολόγος ή ένας flaneur**; Έχετε υπάρξει ποτέ το δεύτερο; Και, αν ναι, ήσασταν τελείως αποκομμένος από το πρώτο;
Μ.Α.: Μ' αρέσει να περιπλανιέμαι. Υπάρχει όμως και η περιπλάνηση του εθνολόγου, ο οποίος εμποτισμένος από τον δικό του τομέα, συχνά παρατηρεί αποκαλυπτικές λεπτομέρειες.
CB: Στον σύγχρονο κόσμο της αβεβαιότητας και της κρίσεως, όπου οι ιδεολογίες αποδομούνται, ποια είναι κατά την γνώμη σας η θέση της Ελλάδας και πώς μπορεί αυτή να βελτιωθεί;
Μ.Α.: Δε θα μπορούσε να υπάρξει Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της τρέχουσας κρίσης υπάρχει, από τη μία πλευρά το βραχυπρόθεσμο και το μεσοπρόθεσμο, και από την άλλη το μακροπρόθεσμο. Θα ήταν ευχής έργον αν η Ελλάδα μπορούσε να ξαναπάρει μία πολιτιστική θέση στην πρώτη σειρά. Διάβασα Καζαντζάκη στην εφηβεία μου (είχα μάλιστα και την τύχη να τον συναντήσω). Ήταν ένας από αυτούς τους μεγάλους διανοούμενος που θα κάθε Ευρωπαίος θα διεκδικούσε.
CB: Ο χώρος και ο χρόνος έχουν την ίδια βαρύτητα και κατά πόσο αλληλοεξαρτώνται;
Μ.Α.: Ο χώρος και ο χρόνος αποτελούν το πρώτο υλικό κάθε συμβολικής επεξεργασίας και δεν είναι ανεξάρτητες μεταβλητές.
CB: Πώς εξηγείτε ότι τον σύγχρονο άνθρωπο τον απασχολεί περισσότερο ο χρόνος παρά ο χώρος, παρόλο που ως έννοιες η πρώτη είναι κατά πολύ πιο αφηρημένη από τη δεύτερη.
Μ.Α.: Ο χρόνος δεν είναι αφηρημένη έννοια. Κάθε άτομο αισθάνεται το πέρασμά του. Όσο για τον χώρο, είμαι πεπεισμένος ότι ο καθένας συνειδητοποιεί σταδιακά ότι ο πλανήτης είναι μία μικροσκοπική κουκκίδα της οποίας έχουμε κάνει τον γύρο. Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για έναν «εκδημοκρατισμό» με την έννοια που χρησιμοποιεί τον όρο ο Πασκάλ.
CB: Σε γενικές γραμμές συμφωνείτε με την τοποθέτηση του Περέκ ως προς τον χώρο, στο έργο του Χωρείες Χώρων;
Μ.Α.: Το Χωρείες Χώρων είναι ένα έργο που το διέπει η παρατηρητικότητα και η ποίηση ταυτόχρονα. Νιώθω πάντα συμπάθεια και σύμφωνος με τον Περέκ.
CB: Σύμφωνα με σας τα αεροδρόμια θεωρούνται «μη-τόποι». Ποια είναι η άποψή σας για το αεροδρόμιο του Τόκυο έπειτα από την παραμονή 92 ημερών σε αυτό του Κινέζου ακτιβιστή Φενγ Ζενχού;
Μ.Α.: Δεν έδωσα ποτέ έναν ουσιαστικό ορισμό για τους «μη-τόπους». Υπάρχει πάντα ο τόπος και ο μη-τόπος μέσα στον ίδιο χώρο. Αυτό που είναι τόπος για κάποιους, μπορεί να είναι μη-τόπος για κάποιους άλλους. Δεν είναι το ίδιο πράγμα να δουλεύεις κάθε μέρα στο αεροδρόμιο με το να περνάς από αυτό για να πάρεις το αεροπλάνο. Οι πολυσύχναστοι τόποι και οι τόποι κυκλοφορίας πολλαπλασιάζονται στον πλανήτη. Υπό αυτή την έννοια ο χώρος περιορίζεται. Γι' αυτόν, όμως, τον λόγο μπορούν κατά καιρούς να γίνονται σημαντικοί τόποι, τόποι συνάντησης και έκφρασης.
CB: Στο μυθιστόρημα Κάποιος ψάχνει να σε βρει (σ.σ. κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νόβολι) μιλάει ο συγγραφέας ή ο ανθρωπολόγος Marc Auge; Ποιο ήταν το κίνητρο που σας έκανε να γράψετε ένα μυθιστόρημα;
Μ.Α.: Το μυθιστόρημα ξεκινά εκεί όπου η εθνολογία σταματά. Ο Levi-Strauss έγραψε ότι για να καταλάβεις ολοκληρωτικά ένα κοινωνικό γεγονός θα πρέπει να το αντιμετωπίσεις με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το ζουν όσοι εμπλέκονται μέσα σ' αυτό. Το μυθιστόρημα είναι για μένα ένας αγώνας φαντασίας για να συνεχίσω την ανθρωπολογία.
CB: Ποιο κατά την γνώμη σας κοινωνιολογικό και ποιο λογοτεχνικό έργο πρέπει να διαβάσει ο σύγχρονος αναγνώστης;
Μ.Α.: Δεν δίνω ποτέ συμβουλές ανάγνωσης. Δε μπορούμε όμως να μιλάμε για κοινωνιολογία χωρίς να έχουμε διαβάσει Durkheim. Το έργο σταθμός από τον 14ο αιώνα μέχρι τον 20ο είναι αυτό του Προυστ.
CB: Ποιες ήταν οι αρχικές επιρροές που έπαιξαν τον μεγαλύτερο ρόλο στο έργο σας και παραμένουν οι ίδιες μέχρι σήμερα;
Μ.Α.: Ως επαγγελματίας ανθρωπολόγος έχω επηρεαστεί πολύ από τη Βρετανική Σχολή, τον Evans Pritchard και άλλους.
CB: Ποια είναι η δική σας προσωπική μαντλέν και τι είδους συναισθήματα σας γεννάει;
Μ.Α.: Δεν ξέρω αλλά είμαι ευαίσθητος στην αμφιταλαντευόμενη σχέση που έχει ο καθένας μας με τον χρόνο: το παρελθόν είναι μερικές φορές πολύ κοντά, άμεσο, αλλά κομμάτια ολόκληρα από το παρελθόν τα καταπίνει η λήθη. Όπως ο Σταντάλ, είμαι ευαίσθητος στη δύναμη της στιγμής, αλλά η στιγμή επιζεί έξω από την ιστορία, επιπλέει σε μία θάλασσα χωρίς ακτές.
CB: Τι ρόλο παίζει η θρησκεία στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του σύγχρονου ανθρώπου;
Μ.Α.: Κατά τη γνώμη μου, κάθε εκσυγχρονισμός θα πρέπει να οικοδομείται ενάντια στη θρησκεία. Αν η ερώτηση όμως αφορά τη σπουδαιότητα της θρησκείας σήμερα, αυτή είναι αδιαμφισβήτητα, αξιοσημείωτη.
CB: Πόσο «ανθρωποφάγος» πρέπει να είναι ένας ανθρωπολόγος;
Μ.Α.: Ο ανθρωπολόγος και ο μυθιστοριογράφος είναι ανθρωποφάγοι, φυσικά. Μέσα από το έργο τους μπορούμε να σχηματίσουμε άποψη για την ποιότητα της χώνεψής τους.
_________________________________________________________________________________
* Ξανά στο μετρό. Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Νόβολι.
** Ένας περιφραστικός ορισμός που θα μπορούσε να δοθεί στην έννοια του flaneur είναι ο συστηματικός παθιασμένος περιπλανώμενος παρατηρητής.
*** Ευχαριστούμε πολύ τις εκδόσεις Νόβολι για τη βοήθεια για την πραγματοποίηση της συνέντευξης και ιδιαίτερα τη Μαρία Χαραλάμπη.