Η Αριάνθη περνάει τις καλοκαιρινές της διακοπές στο χωριό της Ελεύθερνας με τη μαμά και τα μικρότερα αδέρφια της, μιας και ο μπαμπάς επέστρεψε στα Χανιά, περιμένοντας να πάρει κι αυτός την άδειά του. Αυτό το καλοκαίρι όμως προμηνύεται συναρπαστικό, μιας και η θεία Δανάη κάνει την πρακτική της στον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Ελεύθερνας. Πράγματι, η θεία Δανάη, ο ξάδελφος Δημήτρης, ο καθηγητής Νίκος Πατμανίδης, ο παππούς Χριστόφορος με τις συναρπαστικές περιπέτειες του πατέρα του από την Κατοχή, είναι ένα πολύχρωμο και πολυποίκιλο ψηφιδωτό που θα ταξιδέψει τη μικρή Αριάνθη στο παρελθόν και θα της μάθει διαχρονικές ανθρώπινες αξίες αλλά κι ένα μυστικό: έναν κρυφό χάρτη που κάπου, σε κάτι οδηγεί!Η κυρία Μαρία Δασκαλάκη δε χρειάζεται κατ’ εμέ συστάσεις. Είναι μια συγγραφέας που χρησιμοποιεί τα βασικά μοτίβα μιας περιπέτειας για παιδιά από 9 ετών και πάνω και τα αποδίδει στο χαρτί με τέτοιο τρόπο που και την ιστορία ανεβάζει πολλές κλίμακες παραπάνω και ξέρει τον τρόπο να αναπαριστά, να περιγράφει και να αποδίδει με τέτοιο τρόπο που τα κείμενά της θα τα βρουν εξίσου ενδιαφέροντα και οι μεγαλύτεροι ηλικιακά αναγνώστες. Πολυεπίπεδες ιστορίες, ένταση και αγωνία, εγκυκλοπαιδικά στοιχεία δοσμένα με εύληπτο τρόπο, οικεία πρόσωπα και καταστάσεις, αλήθειες, συναισθήματα και νοήματα που μόνο σε ελάχιστα «παιδικά» βιβλία συναντάς πια. Έτσι κι εδώ, η γόνιμη φαντασία της ασχολείται με την Κυρία της Ελεύθερνας, το υποτιθέμενο τρίτο άγαλμα που βρέθηκε στον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής αυτής, μετά την Κόρη της Ελεύθερνας και την Κυρία της Οξέρ ενώ ταυτόχρονα αναπαριστά με ειλικρίνεια και χωρίς να ωραιοποιήσει τις δύσκολες καταστάσεις που έζησε στην Κατοχή το χωριό.
Η Κυρία της Οξέρ είναι ένα υπέροχο άγαλμα του 7ου αιώνα π. Χ. που βρέθηκε στις ανασκαφές της Ελεύθερνας στις αρχές του 20ού αιώνα αλλά φυλάσσεται στο Λούβρο ενώ το δίδυμό της, η Κόρη, που βρέθηκε μόλις το 1987, φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ρεθύμνου. Το 2004 τα δύο αγάλματα εκτέθηκαν μαζί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Αθηνών! Επομένως ποια είναι η τρίτη κόρη; Πού βρέθηκε; Ποιος ξέρει γι’ αυτήν και πού είναι τώρα; Πώς τεκμηριώνεται ότι είναι της ίδιας εποχής και τεχνοτροπίας και του ίδιου καλλιτέχνη; Πόσο σημαντικό είναι να προστατέψουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά από δηώσεις και λεηλασίες; Τι έκαναν οι αρχαιολόγοι και οι επιστήμονες μόλις ξέσπασε ο πόλεμος στην Ευρώπη και ο γερμανικός κίνδυνος ήταν πλέον ορατός;
Δεν έχουμε όμως μόνο το αρχαιοελληνικό παρελθόν να πρωταγωνιστεί στην ιστορία αλλά και το νεότερο. Ο πατέρας του παππού Χριστόφορου ήταν δάσκαλος στο χωριό και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς όταν προσπάθησε να σώσει από τα χέρια τους τον γιο του δωσίλογου Νικολή, τον Γιώργη. Ήταν μια συναρπαστική προσωπικότητα και με την ανδραγαθία του έδειξε πως κανείς δεν είναι υπεύθυνος για το οικογενειακό βάρος που κουβαλάει, επομένως ο Γιώργης δε φταίει για τον κακό πατέρα που τον γέννησε. Γιατί όμως τόσα χρόνια μετά ο ετοιμοθάνατος Γιώργης ζητάει συγχώρεση από τον δάσκαλο; Τι εννοεί όταν λέει και ξαναλέει: «Δε σε πρόδωσα, δάσκαλε!»; Τι συνέβη εκείνες τις δύσκολες μέρες του χωριού και του τόπου γενικότερα;
Και σα να μη φτάναν όλα αυτά, η συγγραφέας καταφέρνει να παρενθέσει και την πιο συγκινητική ιστορία του βιβλίου: τον φιλάνθρωπο και όχι αυστηρό Γερμανό διοικητή της περιοχής, που ήταν μια μορφωμένη προσωπικότητα, ακέραιος και δίκαιος, αναγκασμένος όμως να υπηρετήσει το μίσος του Χίτλερ. Πώς βοήθησε τον δάσκαλο και τι του είπε; Πώς μπορεί να αλλάξει κάτι μετά από τόσα χρόνια; Πόση δύναμη έχει μια συγγνώμη και πώς μπορεί να γεμίσει μια ψυχή με ανακούφιση και αγαλλίαση;
Όλα τα στοιχεία του βιβλίου είναι συναρπαστικά και αποκαλύπτονται σταδιακά ενώ τα συντροφεύουν πλούσιο και τεκμηριωμένο ντόπιο λεξιλόγιο, λαογραφικά στοιχεία (ρίμες και μαντινάδες), ήθη και έθιμα, όλες εκείνες οι απαραίτητες μικρολεπτομέρειες που ζωντανεύουν με ενάργεια το μέρος και την εποχή, δείχνοντας τη φυσική συνέχεια του τόπου μες στον χρόνο ενώ το ταξίδι δεν ήθελα με τίποτα να τελειώσει.
Τι σημαίνει λοιπόν «αρχαιολογική ανασκαφή»; Τι κάνουν οι αρχαιολόγοι; Πόσο σημαντική είναι η αποστολή τους; Ποιες ήταν οι ανδραγαθίες του προπάππου της Αριάνθης; Τι συνέβη στα μαύρα χρόνια της Κατοχής; Πώς περνούσαν οι κατακτημένοι χωριανοί; Τι σημαίνει να προστατεύεις την πολιτιστική σου κληρονομιά από τους άρπαγες; Τι κρύβει ο μυστηριώδης χάρτης; Γιατί δεν μπορεί να διαβάσει κανείς τα ιδιόχειρα σημειώματα του δασκάλου; Τι γράφει στο ημερολόγιό του; Ποιο μυστικό έκρυβε ο Γιώργης και ποιος θα το αποκαλύψει στα παιδιά; Πόσα συναρπαστικά γεγονότα έζησε στο χώμα της η Ελεύθερνα; Γιατί δεν έχετε διαβάσει ακόμη αυτό το βιβλίο; Συγχαρητήρια για άλλη μια φορά στη συγγραφέα που καταφέρνει να μεταλαμπαδεύσει την αγάπη της για το παιδί και τη γνώση μέσα από τόσο καλογραμμένα, συναρπαστικά και πολυεπίπεδα ξεχωριστά βιβλία!
Πάνος Τουρλής