Κωνσταντινούπολη, 654. Ο Φωκάς, «ένας υπερτιμημένος εκατόνταρχος» έχει ανατρέψει το καθεστώς του Μαυρίκιου και έχει γίνει ο νέος αυτοκράτορας της Κωνσταντίνου πόλεως. Τρομοκρατημένος και φοβισμένος ότι θα χάσει κι αυτός την εξουσία με πραξικόπημα, κρύβεται στο παλάτι. Δυστυχώς, ζήτησε υποταγή και από τον έπαρχο της Αφρικής, Ηράκλειο, κάτι που εκείνος αρνήθηκε κι έστειλε τον γιο του, Ηράκλειο τον νεότερο, να επιτεθεί στον Φωκά. Ο Ηράκλειος τα καταφέρνει και γίνεται από τους πιο αγαπητούς αυτοκράτορες του Βυζαντίου.Η οριστική καμπή στη ζωή του έρχεται όταν οι μουσουλμάνοι, ο ανερχόμενος τότε κίνδυνος για το Βυζάντιο, αρχίζουν γερή αντεπίθεση και πολιορκούν και την Κωνσταντινούπολη. Σε αυτήν τη δύσκολη στιγμή, ένας Εβραίος χρυσοχόος κατασκευάζει έναν σταυρό από πολύτιμους λίθους και τον αφιερώνει στην Παναγία. Το θαυματουργό ετούτο κειμήλιο διάλεξε η συγγραφέας να χρησιμοποιήσει ως συνδετικό κρίκο για τις ιστορίες της σε αυτό το καλογραμμένο μυθιστόρημα.Πρόκειται για ένα ωραιότατο, τεκμηριωμένο, μελετημένο κείμενο, που εξισορροπεί με επιτυχία ανάμεσα στο ιστορικό δοκίμιο και τη μυθοπλασία. Η κυρία Εύη Ρούτουλα δοκιμάζει τις δυνάμεις της στο μυθιστόρημα, ξεκινώντας μάλιστα από ένα απαιτητικό είδος, το ιστορικό. Η γραφή της έχει νεύρο και παλμό, καταφέρνει να μεταφέρει όσες πληροφορίες αποκόμισε μελετώντας τις περιόδους που την ενδιαφέρουν με τρόπο εύληπτο σε ένα βιβλίο που με συνεπήρε από την αρχή ως το τέλος. Ο πλούτος των πληροφοριών δεν πρόλαβε να με κουράσει, γιατί η σοφή επιλογή διαφορετικών ιστορικών περιόδων έδιναν κάποια αυτοτέλεια στο κείμενο, κι έτσι μπορούσα να σταματήσω όπου και όποτε ήθελα για να εμπεδώσω αυτά που διάβασα. Η κυρία Ρούτουλα προσαρμόζεται άψογα ως προς τα πραγματολογικά στοιχεία που έχει να καταγράψει και να αναπαραστήσει σε κάθε εποχή και οι ιστορίες που διαλέγει να φωτίσει είναι σχεδόν άγνωστες στο ευρύ κοινό, ενώ η παρουσία του σταυρού κάθε φορά είναι απόλυτα λογικοφανής. Αυτό που με συγκίνησε ιδιαίτερα ήταν η ιστορία της Νέας Υόρκης του 1927, γιατί όσο περνάνε οι αιώνες και σιγά σιγά το ανθρώπινο είδος παύει τους μεγάλους πολέμους και τις πολιορκίες, σε τι θα μπορούσε να φανεί θαυματουργός ο σταυρός; Διαβάστε την απάντηση στο αντίστοιχο κεφάλαιο.
Η ιστορία λοιπόν ξεκινάει από την Κωνσταντινούπολη του 654, για να μας πάει στο Κίτιον της Κύπρου το 890 (ανακομιδή των οστών του αγίου Λαζάρου, κτίσιμο της εκκλησίας προσφορά από τον Λέοντα ΣΤ΄ στους υπηκόους του, επίθεση πειρατών στο νησί), να συνεχίσει στην Κόρινθο το 1204-1208 (Λέοντας Σγουρός και ισχυρή άμυνα κατά των Φράγκων που ήδη κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη), να μας ταξιδέψει στο μακρινό Ήλθαμ του 1400 (ταξίδι του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου ώστε να βρει συμμάχους στο μέτωπο άμυνας κατά της ανερχόμενης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οπότε μαθαίνουμε για την ιστορία του Ερρίκου Δ΄ αλλά και του Τάγματος της Περικνημίδας), να μας κατεβάσει στο Λονδίνο του 1571 (Ελισσάβετ Α΄, Σαίξπηρ και Νοστράδαμος), να γυρίσει στην Ελλάδα (Ζάκυνθος 1628-1634 και Ρεμπελιό των Ποπολάρων αλλά και 1820, με την αιματοβαμμένη κυβερνητική πολιτική του Μαίτλαντ και προετοιμασίες για την Ελληνική Επανάσταση), να εξακοντιστεί στο Γκέτυσμπεργκ του 1863 (Εμφύλιος πόλεμος Βορείων και Νοτίων), να πάει ως τη Νέα Υόρκη του 1927 (ποτοαπαγόρευση) και να καταλήξει στο Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης σήμερα.
Με εναλλακτικούς τρόπους αφήγησης και με πολλές υποσημειώσεις που ελαφρύνουν τη ροή της ιστορίας, μιας και όποιος θέλει περισσότερες πληροφορίες για την περίοδο δεν τις βρίσκει κατά την εξέλιξη της πλοκής αλλά φροντισμένες και συγκεντρωμένες στο τέλος του βιβλίου, με προσεγμένη και καθόλου κουραστική ανάπτυξη του μύθου και της εκάστοτε κεντρικής ιδέας, με ιδιαίτερη έμφαση στο λεξιλόγιο και την πολιτιστική, κοινωνική και οικονομική κατάσταση των περιόδων (ίσως αυτή η τεκμηρίωση να υπερέβαλε εαυτόν στην περίπτωση του Ρεμπελιού των ποπολάρων, μιας και η δύσκολη για μένα αυτή περίοδος ήταν γεμάτη ιδιολέκτους και ντοπιολαλιά ακόμη και στην αφήγηση) ο «Άρχοντας της Μεσογείου» είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι του αναγνώστη στην Ιστορία.
Κλείνοντας, θα ήθελα να εστιάσω σε δύο σημεία: στο «κλείσιμο του ματιού» από τη συγγραφέα και στο ξεχωριστό εξώφυλλο. Η κυρία Ρούτουλα, κυρίως σε κάποιες υποσημειώσεις, με ταπεινό τρόπο, υποδεικνύει στον αναγνώστη πώς χρησιμοποίησε το υλικό της, τι είναι μυθοπλασία και τι πραγματικότητα και γιατί κατέφυγε σε κάποιες λύσεις. Μιλάμε για ελάχιστες προτάσεις, γι’ αυτό και χρησιμοποίησα τη λέξη «ταπεινό», ίσα για να αποκτήσει ο αναγνώστης μια οικειότητα με τη δημιουργό του έργου που κρατάει στα χέρια του. Είναι μια πολύ όμορφη εναλλακτική γραφή, που με έδεσε με το πνεύμα του μυθιστορήματος ακόμη περισσότερο. Ειδικά από τη στιγμή που διάβασα τον Επίλογο, μπήκα στο μυαλό της συγγραφέως και κατάλαβα επακριβώς γιατί γράφτηκε αυτό το βιβλίο.
Τέλος, το εξώφυλλο είναι του κυρίου Στέλιου Σταματέρη και είναι μια εκπληκτική δημιουργία για δύο λόγους: γιατί απέδωσε την ιστορία του κειμηλίου με εικονογραφικό και συμβολικό τρόπο, άρα ο κύριος Σταματέρης εργάστηκε πάνω σε αυτό που κλήθηκε να δημιουργήσει, και γιατί οι εκδόσεις Φιλύρα δε δίστασαν λεπτό να αποφύγουν τα τετριμμένα εξώφυλλα με γυναίκες, θάλασσες και ξερολιθιές. Επομένως, ο «Άρχοντας της Μεσογείου» είναι ένα βιβλίο από την αρχή φτιαγμένο με αγάπη για τον αναγνώστη κι αυτό το δείχνει από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα.
Πάνος Τουρλής