Ο Χρήστος και η Νέλλη είναι ένα ζευγάρι που ζει τη δεκαετία του 1930 όπως όλοι: αγάπη, γλυκιά ρουτίνα, ρομαντισμός… Δυστυχώς όμως παραμένουν άκληροι ώσπου αναλαμβάνουν να φροντίσουν ένα ορφανό αγόρι που το σπουδάζουν και το μεγαλώνουν σα δικό τους παιδί. Μια μεγάλη παρεξήγηση θα τους χωρίσει και θα φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή τους, οπότε το παλικάρι αποφασίζει να κάνει μια νέα αρχή μακριά τους, πικραμένο και απογοητευμένο. Η Μοίρα όμως καιροφυλακτεί για να ενώσει ξανά τα νήματα.
Η Δέσποινα Λάππα-Κόντου επιστρέφει με άλλο ένα γλυκό, τρυφερό, συναισθηματικό και ρομαντικό μυθιστόρημα, γεμάτο ενδιαφέροντες χαρακτήρες, οικείες καταστάσεις, ανατροπές και πολλά συναισθήματα. Είναι ένα κείμενο-ποταμός που καταγράφει με ένταση και συνοχή τις ζωές των πρωταγωνιστών και των ανθρώπων που έρχονται κοντά τους. Καλύπτει την περίοδο από το 1930 έως τη Μεταπολίτευση, καταγράφοντας φευγαλέα τα ιστορικά γεγονότα και τις εξελίξεις στην κοινωνία μας, εμμένοντας στον Χρήστο και τη Νέλλη, τη Λένη και τον Στέφο, τον Χάρη και τη Μελισσάνθη. Είναι εντυπωσιακό το πόσο έξυπνα χειρίζεται η συγγραφέας τα χρονικά διαστήματα που απαιτούνται για να φτάσουμε στην επόμενη αλλαγή της πλοκής, να μεγαλώσουν τα παιδιά, να αλλάξει το κοινωνικό υπόβαθρο. Χωρίς χάσματα, χωρίς περιττές σελίδες, η ιστορία ξεδιπλώνεται σωστά και με έξυπνα ευρήματα.
Ο Χρήστος είναι ταλαντούχος ξυλουργός που προκόβει και δημιουργεί μια σεβαστή περιουσία, την οποία εποφθαλμιούν ο ανιψιός του με τη γυναίκα του. Η Νέλλη τον ακολούθησε στην Ελλάδα από την Αυστραλία όπου γνωρίστηκαν και προσπαθεί να προσαρμοστεί στην καινούργια χώρα και να μάθει τη γλώσσα. Μετά τον Εμφύλιο, η κυρα-Λένη τους ζητά να βοηθήσουν το ορφανό εγγόνι της, τον Στέφο κι έτσι ξεκινάει μια ιστορία που θα καταλήξει εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι περίμεναν όλοι. Η Μελισσάνθη γνωρίζει τον έρωτα στο νησί της και δέχεται να ακολουθήσει τον αγαπημένο της στον τόπο του μόνο και μόνο για να διαπιστώσει πως το παρελθόν κανείς δεν το λησμονεί και δεν ξεφεύγει από αυτό.
Τα ιστορικά γεγονότα και τα χρόνια κυλάνε σα νεράκι, συμπυκνωμένα, με ελάχιστα αξιομνημόνευτα γεγονότα, μόνο και μόνο για να δημιουργηθούν οι συνθήκες εκείνες που θα οδηγήσουν τους χαρακτήρες στο επόμενο βήμα και στο επόμενο. Δεν κουράζει το κείμενο, δε βιάζεται η συγγραφέας. Και πόσες λεπτομέρειες της κοινωνίας, που δε σταματά ν’ αλλάζει συν τω χρόνω, περνάνε μέσα από τις σελίδες: ο θεσμός της προίκας, ο ανύπαντρος αδελφός ώσπου ν’ αποκαταστήσει τις αδελφές του, τα «δουλάκια» από τα γύρω χωριά που ονειρεύονταν μια καλύτερη ζωή, τα προξενιά, οι γάμοι από συνοικέσιο, οι βόλτες στην πλατεία για τα πρώτα βλέμματα, οι διευκολύνσεις της κυρίας του σπιτιού με τον ηλεκτρικό φούρνο, το ψυγείο και το γκάζι, γενικότερα όλες οι μικροαστικές και μεγαλόπνοες αντιλήψεις του μέσου νοικοκυριού στην προπολεμική και μεταπολεμική Ελλάδα. «Απλοί άνθρωποι, καθημερινοί, με τις μικροχαρές της ζωής, αυτές που την κάνουν τελικά να αξίζει να τη ζεις» (σελ. 197).
Ίσως φανεί παρατραβηγμένη η αντίδραση του Χρήστου και υπερβολική η σκληρότητά του σ’ ένα απρόσμενο γεγονός, όσο κι αν «δικαιολογείται» από τη Νέλλη, ίσως θεωρηθεί χιλιοειπωμένη σε μελοδραματικές ταινίες του 1960 η ζήλια και ο φθόνος των ανιψιών, η γραφή όμως έχει τόσο πολύ συναίσθημα και τέτοια ένταση που παρασύρθηκα, αφέθηκα, ταξίδεψα και μαγεύτηκα. Σε αρκετά σημεία μάλιστα δάκρυσα: στον αποχαιρετισμό της πόλης του ανθρώπου που αποφάσισε να φύγει μετά το άδικο, στο άδοξο τέλος του πρώτου έρωτα, στα απλά, καθημερινά βήματα που οδηγούν πιο κοντά σε μια καινούργια καθημερινότητα. Έτσι γράφει και η κυρία Δέσποινα Λάππα-Κόντου. Απλά. Στρωτά. Χωρίς ριζικές ανατροπές. Κι όμως η ιστορία με κατέκτησε από την αρχή ως το τέλος και διάβαζα χωρίς να παραλείπω ούτε μία γραμμή.
«Το παρελθόν που δεν λησμόνησα» είναι ένα υπέροχο μυθιστόρημα με αληθινούς χαρακτήρες και έντονες στιγμές. Παιχνίδια της μοίρας που δε φτάνουν σε ακρότητες και υπερβολές, ιστορία που κλείνει σωστά και υπολογισμένα χωρίς να εκτραχηλίζεται, κακοί και καλοί χαρακτήρες που αλλάζουν με το πέρασμα του καιρού, συγχώρεση και τιμωρία, έρωτας και προδοσία, όλα δοσμένα με μέτρο. Γραφή που ρέει αβίαστα, ιστορία που διαδραματίζεται σε αδήλωτους αλλά λυρικά δοσμένους τόπους και παραστατικοί διάλογοι είναι τα βασικά γνωρίσματα ενός αξιόλογου κειμένου που με συγκίνησε και με γέμισε εικόνες.
Πάνος Τουρλής