Το πέρασμα για τον Τσεσμέ

της Μαρίας Χανιώτου

-Μάνα, φεύγω.
-Καλά θα κάμεις, παιδί μου.


Αυτή είναι η πιο έντονη εικόνα που αποκόμισα από αυτό το βιβλίο. Η Βασιλεία, κόρη φτωχής αγρότισσας στην άνυδρη και χέρσα Ικαρία τη δεκαετία του 1920, διψασμένη για γράμματα αλλά κορίτσι, οπότε δε χρειάζεται να συνεχίσει το δημοτικό, δεν βλέπει πουθενά διέξοδο και αποφασίζει να αφήσει το νησί. Η απάντηση της μάνας της δείχνει την πραγματικότητα: τη γέννησε, τη μεγάλωσε, στερημένα όμως, κι εφόσον δεν υπάρχει μέλλον την αφήνει να φύγει. Η μάνα της Βασιλείας ακόμη περιμένει τον άντρα της να της στείλει χαμπέρι από την Αμερική που μετανάστευσε, οπότε ας γλυτώσει η Βασιλεία από τη φτώχεια και βλέπουμε για τ\' άλλα παιδιά, την Ιουλία και τον Παυσανία.

Προσοχή, παρακάτω μπορεί να περιέχονται κάποια στοιχεία SPOILERS

Ένα κείμενο κατά τόπους δυνατό και σκληρό. Η Βασιλεία φεύγει από την Ικαρία και γίνεται υπηρέτρια Αθηναίας αστής που της κάνει τον βίο αβίωτο. Δίνονται ένα σωρό περιστατικά που δείχνουν τη δυσκολία στο αρχοντικό αυτό σπίτι και τα βάσανα που περνά η ανήλικη Βασιλεία. Μόνη της παρηγοριά οι αραιές κυριακάτικες επισκέψεις του θείου της. Σε μια βεγγέρα του θείου της θα γνωρίσει τον βιολιστή Σταύρο και θα τον ερωτευτεί. Ο Σταύρος είναι γυναικάς αλλά το κορίτσι δεν παίρνει από λόγια. Κατασκασμένος ο θείος της υποχωρεί. Η Βασιλεία όντως δεν ζει και τον καλύτερο έγγαμο βίο με τον ξενύχτη και ελαφρόμυαλο Σταύρο, ο οποίος με τα πολλά κλείνεται στη φυλακή και κατόπιν το σκάει στο εξωτερικό. Η Βασιλεία δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στην Αθήνα μόνη κι έτσι, όταν επιτέλους φτάνει ο πατέρας της στη Θεσσαλονίκη και ανοίγει μαγαζί, όλη η οικογένεια μετακομίζει εκεί. Ως το ξέσπασμα του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και την αναγκαστική επιστροφή όλης της οικογένειας στο νησί.

Στην Ικαρία, με αφορμή την επανεγκατάσταση της οικογένειας, γνωρίζουμε κι άλλα πρόσωπα, που το καθένα έχει τη δική του ιστορία να πει και τον δικό του πόνο να μοιραστεί. Κάποιοι καλοί χαρακτήρες, κάποιοι κακοί. Οι σχέσεις θα δοκιμαστούν εν όψει της απόδρασης στη Μέση Ανατολή μέσω του Τσεσμέ καθώς και στο στρατόπεδο του Ερυθρού Σταυρού όπου καταφεύγουν. Μέχρι τη Συρία θα φτάσουν τα καραβάνια των προσφύγων κι εκεί θα δοθεί το τέλος σε πολλών τις περιπέτειες και την αγωνία. Η Βασιλεία κάποτε ξανασυνατά τον Σταύρο αλλά ο χρόνος έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια στην πληγή της σχέσης τους και η Βασιλεία θα κάνει μια νέα αρχή μετά το τέλος του Εμφυλίου στην Αθήνα.

Παρ\' όλο που το βιβλίο ξεκινά σχεδόν μονοδιάστατα και η υπόθεση περιστρέφεται μόνο γύρω από τη Βασιλεία και την οικογένειά της, με το ξέσπασμα του πολέμου γνωρίζουμε σιγά σιγά κι άλλους κατοίκους κι άλλους χαρακτήρες και το βιβλίο γίνεται κάτι σαν φόρος τιμής σε προσωπικές ιστορίες ανθρώπων από έναν τόπο δύσκολο και μακρινό, την Ικαρία. Χωρίς να είναι κακογραμμένο, το κείμενο μας δίνει όλες τις πτυχές των αφανών ηρώων και ο αναγνώστης βρίθει συναισθημάτων: από αστείες σκανταλιές μέχρι επανένωση μητέρας και γιου, από περιπέτειες δραπετών από το στρατόπεδο μέχρι τον αντίκτυπο του εμφυλίου στο εξωτερικό.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της γραφής της συγγραφέως είναι ότι σε βάζει σχεδόν απότομα και κοφτά στην υπόθεση και στην πλοκή κάθε κεφαλαίου, γι\' αυτό σε δύο σημεία θα φέρω μια αντίρρηση: δεν περιγράφηκαν καθόλου και κρίμα, γιατί το ταλέντο της συγγραφέως θα μπορούσε να τη βοηθήσει πολύ χωρίς να καταντά το μυθιστόρημα μελό, η σκηνή επιστροφής του πατέρα (γιατί επέστρεψε τελικά, γιατί διάλεξε τη Θεσσαλονίκη και πώς το αντιμετώπισε αυτό η οικογένειά του; αγόγγυστα; η γυναίκα του θα μπορούσε να ηγηθεί μιας πολύ δυνατής και σκληρής σκηνής επανένωσης) και πώς αντέδρασε η αρχόντισσα την οποία υπηρετούσε η Βασιλεία στον γάμο της με τον Σταύρο, αφού πια θα έφευγε από το σπιτικό της. Είναι δυο σκηνές-εφαλτήρια για κάτι εξίσου καλογραμμένο όπως το υπόλοιπο κείμενο.

Δυστυχώς εμπόδιο στην απόλαυση του βιβλίου είναι η σωρεία τυπογραφικών λαθών και η έλλειψη συνολικής επιμέλειας (π. χ. επαναλαμβάνονται συνέχεια προτάσεις του στυλ \"οι ομιλίες ερχόταν από μακριά\", όπου το υποκείμενο δε συνάδει με το πρόσωπο του ρήματος).

Πάντως, σε γενικές γραμμές το πρώτο βιβλίο της συγγραφέως είναι μια πολύ καλή προσπάθεια, με καλούς διαλόγους, ώριμες σκέψεις, καλή σκιαγράφηση χαρακτήρων, αγωνία, συγκίνηση, συναίσθημα, σκέψεις κλπ. και είμαι σίγουρος ότι στο επόμενο έργο της οι γνώσεις και οι αρετές που κατέχει θα την οδηγήσουν ένα σκαλοπάτι πιο ψηλά.

Πάνος Τουρλής