Η Λένια είναι ένα κοριτσάκι που ζει σε μια πανέμορφη βίλα, μεγαλώνει με μεγάλη οικονομική άνεση, ζητάει συνέχεια πράγματα και χάρες μόνο και μόνο για να ζητάει, οι γονείς της λείπουν όλη μέρα στη δουλειά κι όταν καταφέρνουν να ξεκλέψουν χρόνο κάνουν ποιοτικά πράγματα με το παιδί τους, δηλαδή πάνε για ψώνια (αστειεύομαι). Κάποια στιγμή όμως η Λένια θα ζήσει μια διαφορετική εμπειρία που θα της αλλάξει την κοσμοθεωρία της μια για πάντα και θα της δείξει αμείλικτα και ωμά τη σκληρή πραγματικότητα επιβίωσης, οπότε πρέπει να νιώθει ευτυχισμένη και ευχαριστημένη με όσα έχει και ζει καθημερινά. Ένα διαφορετικό παραμύθι για παιδιά από 10 (κατ’ εμέ) ή 8 (κατά τον οίκο) ετών και πάνω, γεμάτο συναισθήματα, αναπόληση, ηθικές αξίες και εξαιρετική σκιαγράφηση χαρακτήρων.Τη Λένια άνετα θα τη χαρακτήριζα κακομαθημένη και σνομπ, με αυτήν την αδιαφορία απέναντι στα μαθήματά της και κυρίως λόγω της λανθασμένης συμπεριφοράς της απέναντι στους γονείς της. Υπάρχουν όμως κάποια μικροψήγματα μέσα της που μου έδειξαν πως απλώς δεν έχει τύχει να βρει τον σωστό δρόμο προς την αυτογνωσία και την ευτυχία, γι’ αυτό συμπεριφέρεται έτσι. Δίνοντάς της λοιπόν μια μικρή συγχώρεση, βυθίστηκα στις εμπειρίες που έζησε ξαφνικά πίσω στο 1952 σε ένα χωριό της Λήμνου! Πώς έγινε αυτό; Η συγγραφέας είχε μια έξυπνη ιδέα, χάρη στην οποία αναπτύχθηκε ένα δίπολο ευμάρειας και στέρησης, εγωισμού και δοτικότητας, που συγκλόνισε τον μικρόκοσμο της Λένιας.
Το κοριτσάκι λοιπόν που μεγάλωσε στα πούπουλα, χωρίς να δίνει δεκάρα και χωρίς να σέβεται τίποτα από όσα είχε στη ζωή της, ξαφνικά βρέθηκε να μεγαλώνει σε ένα χωριό ενός νησιού σε μια εποχή που δεν υπήρχε καμία από τις σημερινές ανέσεις. Φως είχαν μόνο με λαδοφάναρα, ηλεκτρικές συσκευές ήταν ανύπαρκτες κι όμως τα τρόφιμα διατηρούνταν, το νερό παρέμενε δροσερό και τα λαχανικά ήταν πάντα φρέσκα ενώ τον χειμώνα κατάφερναν με άλλες τεχνικές να παραμένουν ζεστοί και χορτάτοι όσο γινόταν. Οδηγός στη νέα ζωή της Λένιας είναι το κοριτσάκι με τον άσπρο φιόγκο, η Ελενίτσα. Ένα κοριτσάκι που δε δείχνει ξαφνιασμένο με την εμφάνιση της Λένιας στο χωριό τους και της δείχνει τα πάντα: το αλώνισμα, το φούρνισμα, τα πήλινα και χάρτινα παιχνίδια που τα ίδια τα παιδιά φτιάχνανε, την απλότητα της δοτικότητας σε μια κλειστή μεν κοινωνία, η οποία όμως δεν έχει ανάγκη από λεφτά ούτε στο μυαλό τους βασιλεύει η κουτοπονηριά, το κακό, ο φθόνος. Και είναι άνθρωποι που υπήρξαν σε αυτήν τη χώρα μόλις πενήντα χρόνια πριν. Εφευρετικοί, δοτικοί, απλοί, ανοιχτοί, ειλικρινείς, αυθόρμητοι, αληθινοί. Μεγάλωσαν παιδιά σε αυτές τις συνθήκες, ευχαριστημένα με ό,τι έφτιαχναν, ό,τι έβρισκαν, ό,τι ζούσαν, χωρίς να ζητάνε το παραπάνω.
Η συγγραφέας γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Λήμνο, οπότε κατάφερε με πιστότητα να ζωντανέψει τις παιδικές της αναμνήσεις και να τις προσφέρει στον αναγνώστη όχι νοσταλγικά αλλά αναγνωρίζοντας πως αυτές οι δύσκολες συνθήκες ζωής γαλούχησαν γενιές ανθρώπων που εκτιμούν, σέβονται και κοιτούν στα μάτια. Δύσκολες αγροτικές εργασίες, ευτυχισμένες οικογενειακές στιγμές, παιχνίδι που ξεκινάει με μια σπίθα, ένα ευτελές υλικό, μια απλή σκηνή για τον Καραγκιόζη, ήταν περιστατικά που μου έφεραν δάκρυα στα μάτια, όχι γιατί τα αναπολώ (δεν τα έζησα και αναγνωρίζω τη δυσκολία των συνθηκών) αλλά γιατί προχωρήσαμε ως τεχνολογία και πολιτισμός, όμως όχι ως άνθρωποι.
Είναι αυτό το βιβλίο κατάλληλο για μικρά παιδιά; Αναμφίβολα ναι, γιατί η συγγραφέας δεν έπαψε να βλέπει τα πράγματα με τη ματιά ενός μικρού κοριτσιού με λευκό φιόγκο. Όλες οι λεπτομέρειες, οι ιδιωματισμοί, τα περιστατικά, επεξηγούνται με υποσημειώσεις για να βοηθηθεί ο μικρός αναγνώστης να καταλάβει τι συμβαίνει στην ιστορία και να εμπεδώσει πόσο διαφορετικοί ήταν οι άνθρωποι σε παλαιότερες εποχές και ως χαρακτήρες και ως σκληρά εργαζόμενοι. Ειδικά το κεφάλαιο με το παραμύθι της Λήμνου που λέει η γιαγιά ήταν από τα αγαπημένα μου.
«Το κοριτσάκι με το φιόγκο» είναι ένα όμορφο συγκινητικό παραμύθι, που εξυμνεί την απλότητα, την ανθρωπιά, την ευγνωμοσύνη, τη φιλία, τη δοτικότητα και τόσα άλλα συναισθήματα που σήμερα είναι χαμένα κάπου μεταξύ ηλεκτρονικής προοόδου και ατομικής απομόνωσης. Έννοιες και συναισθήματα χαμένα που θα βελτιώσουν τον άνθρωπο έτσι και τα καλλιεργήσει μέσα του και μόνο κερδισμένος θα βγει αναπαριστώνται σε αυτό το βιβλίο με όμορφο και έμπειρο τρόπο. Μου άρεσε πολύ που η κυρία Γκίκα-Παναγιώτου απέφυγε τον διδακτισμό και δεν πήρε θέση να υπερασπιστεί ούτε τη μία συνθήκη ζωής ούτε την άλλη, αντίθετα άφησε τον μικρό αναγνώστη να κρατήσει εκείνο που θέλει ο ίδιος για να βγει κερδισμένος από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Τονίζω ξανά πως η κεντρική ιδέα για το πώς βρέθηκε το παιδί στο μακρινό 1952 ήταν ενδιαφέρουσα και το τέλος της ιστορίας ήταν απόλυτα λογικό και αληθοφανές. «Το κοριτσάκι με το φίογκο» θα φέρει τον αναγνώστη σε επαφή με τον υπέροχο πολιτισμό της Λήμνου, τις παραδόσεις της και τα έθιμά της, την ντοπιολαλιά της, και θα τον βοηθήσει να γνωρίσει καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό χάρη σε αυτό το μυστηριώδες κοριτσάκι!
Πάνος Τουρλής