Τη νύχτα της 20ής Ιανουαρίου η μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου Λένα Μανιέ εξαφανίζεται, φέρνοντας μεγάλη αναστάτωση στις ζωές των δικών της ανθρώπων. Κανείς δεν ξέρει τίποτα, κανείς δε γνώρισε ποτέ ουσιαστικά αυτό το κορίτσι. Γιατί εξαφανίστηκε; Πώς χάθηκε; Τι συνέβη «Τη νύχτα που έσβησαν τ’ αστέρια»; Εννιά αφηγητές από το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον της κοπέλας ξεδιπλώνουν το παρελθόν, προσπαθώντας να ανακαλύψουν τι συνέβη, ποιος φταίει, γιατί εξαφανίστηκε η Λένα.
Ο κύριος Βασίλης Παπαθεοδώρου, τέσσερα χρόνια μετά το τελευταίο του μυθιστόρημα για εφήβους («Το ημερολόγιο ενός δειλού», 2014), επιστρέφει με άλλη μία συναρπαστική περιπέτεια, αυτήν τη φορά μ’ ένα συγγραφικό πείραμα: η πλοκή ξετυλίγεται μέσα από τις μαρτυρίες των φίλων, γνωστών, συγγενών και συμμαθητών της Λένας κι όχι με γραμμική εξιστόρηση. Διαφορετικές πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις, με ποικίλους βαθμούς έντασης, αγωνίας και σασπένς, με τα ίδια αναπάντητα ερωτήματα και τις ίδιες τύψεις για ό,τι έγινε ή δεν έγινε κι ίσως άλλαζε την πορεία των γεγονότων. Οι μαρτυρίες καταγράφονται σε ξεχωριστά κεφάλαια, που το καθένα έχει ως τίτλο το όνομα του αφηγητή και την ημερομηνία που εκμυστηρεύεται στον αναγνώστη τη δική του πλευρά της ιστορίας.
Οι αφηγητές είναι: τ’ αδέλφια Χρήστος και Δήμητρα, η θεία Νατάσα, η κολλητή Παναγιώτα και ο πατέρας της, Αντώνης, οι συμμαθητές Νίκος και Σταύρος, η αστυνομικός Χριστίνα Βάρσου και η καθηγήτρια Παπαλάμπρου. Όλοι τους έχουν συναναστραφεί την εξαφανισμένη κοπέλα και μέσα από τις ιστορίες τους η υπόθεση περιπλέκεται κάθε φορά και περισσότερο. Όλοι όμως ανεξαιρέτως αποτελούν σημαντικό κομμάτι της προσωπικότητας της Λένας, η οποία αρχίζει να σχηματοποιείται μέσα από τα λεγόμενά τους και τη σχέση που είχαν μαζί της. Ενδεικτική είναι η φράση: «Προσπαθούν όλοι να τη σπρώξουν να χωρέσει στην εικόνα που έχουν ήδη πλάσει γι’ αυτήν» (σελ. 108). Πραγματικά, κανένας δε γνώρισε ουσιαστικά αυτό το κορίτσι είτε γιατί βιάστηκε να τη θεωρήσει με χαρακτηρισμούς που ανήκουν στην πλειοψηφία και όχι στην πραγματικότητα είτε γιατί δεν κόλλαγε στο δικό του κάδρο της ζωής. Κι όμως αυτοί οι άνθρωποι, όσο περνάει ο καιρός και δεν υπάρχουν εξελίξεις, αρχίζουν να απογυμνώνονται, να έρχονται αντιμέτωποι με τον εαυτό τους μα κυρίως με τους άλλους.
Ο συγγραφέας ασχολήθηκε μεταξύ πολλών και με τον σχολικό εκφοβισμό, αλλά μ’ έναν τρόπο λιγότερο φανερό: οι κοροϊδίες και οι υπόνοιες για τη Λένα γίνονταν πάντα πίσω από την πλάτη της. Δεν έχουμε δηλαδή απτές αποδείξεις bullying αλλά αυτές τις υποδόριες, τις υφέρπουσες, που δεν τις πιάνεις αλλά τη ζημιά την κάνουν. Άλλες δύσκολες καταστάσεις της καθημερινότητας ενός εφήβου στην εποχή μας που αναφέρονται: το διαρκές διάβασμα για τις Πανελλήνιες και το στρες που επιφέρει, οι κοπάνες, η αγωνία για το αύριο, οι διάφορες μικροχαρές και λύπες που προκύπτουν από τις μαθητικές σχέσεις, ο κίνδυνος από το facebook (ακόμη και πόσο μάταιο είναι να δείχνεις ότι υποστηρίζεις κάποιον μόνο με αναρτήσεις και ομαδικές φωτογραφίες με θλιμμένα πρόσωπα), τα πάνω και τα κάτω μιας κολλητής φιλίας, η προσπάθεια εντυπωσιασμού της κίτρινης δημοσιογραφίας που δεν ενδιαφέρεται για ντοκουμέντα ή σωστά ρεπορτάζ αλλά για εκβιασμό του συναισθήματος του τηλεθεατή, η παιδοφιλία, οι ομόφυλες σχέσεις και πολλά άλλα.
Μου άρεσε πολύ πώς χρησιμοποιήθηκε η τραγική ειρωνεία με τις σκηνές που ξετυλίγονταν κατά των προσφύγων από μαθητές που βρίσκονταν μέσα στο σχολείο και πίσω τους υπήρχε φωτογραφική έκθεση για το προσφυγικό και συνθήματα υπέρ των μεταναστών. Αυτή χρησιμοποιείται ως κυρίαρχο όπλο για να τονίσει ότι «κανείς δεν ακούει τη θέση του άλλου όταν κυριαρχεί το μίσος» (σελ. 119) και να δείξει τις τρομακτικές διαστάσεις που μπορεί να πάρει ο ρατσισμός όταν δεν αντιμετωπίζεται σωστά και στηρίζεται, κι αυτός, στη φημολογία και τις απίθανες συμπτώσεις. Τρυφερότητα, αγωνία, φόβος, προδοσία είναι μερικά ακόμη από τα αισθήματα που πυροδοτούν τις εξελίξεις και σε συνδυασμό με το γεγονός πως, αρχικά τουλάχιστον, δεν ξέρουμε τι απέγινε η Λένα, η ένταση κορυφώνεται, οι άνθρωποι απογυμνώνονται και ένα μικρό ρήγμα αλήθειας αρχίζει να αχνοφαίνεται.
«Τη νύχτα που έσβησαν τ’ αστέρια» άλλαξε για πάντα η ζωή και κάποιων ανθρώπων έμμεσα ή άμεσα. Ένα κορίτσι εξαφανίστηκε και οι φίλοι, οι συγγενείς, οι συμμαθητές είδαν την ως τότε σχετικά ανέμελη ζωή τους να παίρνει μια απότομη στροφή και ν’ αλλάζει άρδην. Κανείς δε θα είναι ίδιος και όλοι πρέπει να υποστούν τις συνέπειες, να ζήσουν ξανά τα γεγονότα πριν την εφιαλτική εκείνη νύχτα και να δεχτούν ο καθένας τον δικό του ρόλο στην περίεργη αυτήν υπόθεση μα πάνω απ’ όλα να προετοιμαστούν για την αναπόφευκτη συνέχιση της ζωής, μόνο που τίποτε δε θα είναι το ίδιο ούτε γι΄ αυτούς ούτε για τον αναγνώστη. Συναρπαστικό, ανατρεπτικό, ρεαλιστικό, ένα σκληρό και ωμό ψυχογράφημα μιας οικείας κοινωνίας που με συγκλόνισε.
Πάνος Τουρλής