Ομολογώ (όχι χωρίς κάποιο δισταγμό ντροπής) ότι είναι το πρώτο βιβλίο του Πορτογάλου νομπελίστα Ζοζέ Σαραμάγκου που διαβάζω. Δεν ξέρω αν θα επιδιώξω να διαβάσω άλλο, καμιά φορά έρχονται από μόνα τους τα βιβλία και μας βρίσκουν. Ασφαλώς όχι γιατί δεν μου άρεσε το "Περί τυφλότητος" (Καστανιώτης, 1998, μετ. Αθηνά Ψύλλια). Αντιθέτως, μου άρεσε και πολύ μάλιστα, αλλά είναι τόσο εφιαλτικό που δεν θα ήθελα να ξαναζήσω παρόμοια αναγνωστική φρίκη, αν είναι και τα άλλα του βιβλία παρόμοια.
Σε μια πόλη που δεν κατονομάζεται (όπως και όλα τα πρόσωπα είναι ανώνυμα) κάποιος, ενώ οδηγεί το αυτοκίνητό του, περιμένοντας μπροστά στο φανάρι ν' ανάψει πράσινο, ξαφνικά τυφλώνεται. Ένας περαστικός φροντίζει να τον οδηγήσει στο σπίτι του, βρίσκει όμως και την ευκαιρία να του κλέψει το αυτοκίνητο. Μαζί με τη γυναίκα του ο πρώτος αυτός τυφλός επισκέπτεται έναν οφθαλμίατρο, ο οποίος δεν του βρίσκει τίποτα παθολογικό. Όμως, τόσο ο οφθαλμίατρος όσο και οι άλλοι που βρίσκονταν στην αίθουσα αναμονής και ήρθαν, σε οπτική έστω, επαφή με τον πρώτο τυφλό, αρχίζουν να τυφλώνονται. Πρόκειται για μια επιδημία τύφλωσης! Η πολιτεία, όταν διαπιστώνει τη μεταδοτικότητα της τύφλωσης, για να εμποδίσει την εξάπλωσή της, απομονώνει τους τυφλούς σ' ένα δαιδαλώδες παλιό ψυχιατρείο. Στρατιώτες φρουρούν την είσοδο με εντολή να πυροβολούν όποιον δοκιμάσει να βγει και παρακολουθούμε τέτοιες εκτελέσεις. Οι τυφλοί αυξάνονται ραγδαία. Οι έγκλειστοι περιέρχονται σταδιακά σε απελπιστική κατάσταση. Η τροφοδοσία τους που γίνεται με προμήθειες που αφήνονται στην είσοδο ολοένα και δυσχεραίνεται, καθώς η τυφλότητα κυριεύει σιγά-σιγά όλη την πόλη. Τα πιο άγρια ένστικτα ξυπνούν. Το ένστικτο της επιβίωσης, το σεξουαλικό ένστικτο καταδυναστεύουν την κοινότητα των εγκλείστων.
Ο Σαραμάγκου ρίχνει το φως του συγγραφικού του προβολέα κυρίως σε μια ομάδα, την πρώτη ομάδα τυφλών που γνωρίσαμε. Είναι ο πρώτος τυφλός, η γυναίκα του, μια κοπέλα με σκούρα γυαλιά, ένα παιδί με στραβισμό, ένας γέρος με μια καλύπτρα στο μάτι, ο γιατρός και η γυναίκα του, που όλως παραδόξως δεν έχει τυφλωθεί. Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς τους αναφέρει σ' όλο το βιβλίο, ονόματα δεν υπάρχουν πουθενά. Παρ' όλη τη στέρηση της τροφής, τη βρωμιά, την κακοποίηση και τον εξευτελισμό, ίσως χάρις στη γυναίκα του γιατρού που βλέπει (πράγμα που φροντίζει να κρατάει κρυφό από όλους εκτός από τον άντρα της) η ομάδα επιβιώνει και κάποια στιγμή βγαίνει από τον εγκλεισμό. Όμως η κατάσταση στην πόλη είναι ακόμη χειρότερη. Τίποτα δεν λειτουργεί πια. Ούτε ύδρευση υπάρχει, ούτε ηλεκτρισμός, ούτε τρόφιμα. Όλοι έχουν τυφλωθεί. Όλος ο κόσμος έχει ως μόνη επιδίωξη την επιβίωση. "Ο θάνατός σου η ζωή μου", μοιάζει να μας λέει ο συγγραφέας. Σκηνές αποτροπιασμού, σκύλοι που τρώνε πτώματα, ωμοφαγία από ανθρώπους, αποπνικτική βρωμιά παντού. Όταν μια μέρα δέχονται την ευεργετική καθαριότητα που τους προσφέρει η βροχή, αισθανόμαστε σαν να μας καθαρίζει κι εμάς από όλη τη βρωμιά που μαζεύτηκε μέσα μας από την τόσο δυνατή, ρεαλιστική γραφή του Σαραμάγκου. Το τέλος αισιόδοξο. Ας μην το προδώσω.
Εντυπωσιάζει η ιδιαίτερη τεχνική του συγγραφέα. Όχι μόνο η απουσία ονομάτων, σύνηθες άλλωστε και σε πολλά άλλα έργα, αλλά και η ιδιόμορφη χρήση των σημείων στίξης. Απουσιάζει το ερωτηματικό καθώς και τα εισαγωγικά στους διαλόγους. Επιπλέον οι διάλογοι είναι ενσωματωμένοι στην αφήγηση και το μόνο που ξεχωρίζει την αλλαγή του προσώπου που μιλά είναι η χρήση των κεφαλαίων γραμμάτων στη μέση της πρότασης. Το εντυπωσιακό είναι πως δεν δημιουργείται καμιά δυσκολία στην ανάγνωση.
Πολύ συχνά ο Σαραμάγκου παρεμβάλλει σύντομες σκέψεις, ένα είδος συμπύκνωσης, ένα δικό του σχόλιο, που σε σταματά, λειτουργώντας αποφθεγματικά.
Δεν προσπάθησα να βρω κανένα αλληγορικό νόημα στο έργο, που μπορεί και να υπάρχει. Το είδα σαν ένα έργο επιστημονικής φαντασίας, τι θα μπορούσε να συμβεί αν όλοι τυφλωνόμαστε, πόσο το ένστικτο μπορεί να κυριαρχήσει, αφαιρώντας μας όλο αυτό το περίβλημα που ονομάζουμε πολιτισμό. Μου θύμισε ανάλογες (αν και πολύ διαφορετικές ) εφιαλτικές καταστάσεις όπως το "1984" ή τη "Δίκη".
Κίκα Ολυμπίου
αναδημοσίευση από: http://anagnostria.blogspot.com