Ο καστανάνθρωπος

του Søren Sveistrup

Η Υπουργός Κοινωνικών Υποθέσεων Ρόζα Χάρτουνγκ επιστρέφει στο πόστο της έναν χρόνο μετά την τραγική περιπέτεια της κόρης της που ακόμη δεν έχει βρεθεί. Μια άγρια δολοφονία όμως συνδέει το παιδί της με μια σειρά ειδεχθών εγκλημάτων, στον τόπο των οποίων εμφανίζεται μια κούκλα από κάστανα. Η Νάια Τουλίν του Τμήματος Ανθρωποκτονιών αναλαμβάνει την υπόθεση μαζί με τον καινούργιο συνεργάτη της κι έρχεται αντιμέτωπη με μια σειρά από εκπλήξεις και δυσάρεστες εξελίξεις, λες και ο δολοφόνος παίζει μαζί της.

Το μυθιστόρημα είναι πολυεπίπεδο και γεμάτο αγωνία κι απανωτές ανατροπές. Τα πρώτα βήματα της έρευνας φέρνουν στο φως επιμέρους ιστορίες που όλες μαζί συγκροτούν τον ιστό γύρω από τον οποίο επικεντρώνεται ο συγγραφέας κι είναι ενδιαφέρουσες και ρεαλιστικά δοσμένες. Παιδική κακοποίηση, κηδεμονίες και χωρία του νόμου που επιτρέπουν τις ανώνυμες καταγγελίες δείχνουν μια από τις αρκετές τρύπες του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας της Δανίας. Κι όσο πηγαίνουμε από τη μια ιδέα και υποψία στην άλλη, τόσο ο Καστανάνθρωπος γελάει με την πορεία των ερευνών.

Το πρωταγωνιστικό ντουέτο είναι εντελώς ανορθόδοξο και επιφανειακά αταίριαστο, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ενδιαφέρουσα χημεία μεταξύ τους ενώ η διάσταση απόψεων είναι το απαραίτητο μέσον για μια πολυπρισματική αντιμετώπιση της υπόθεσης. Η Νάια Τουλίν είναι τριάντα χρονών, ζει με την κόρη της, Λε, και έχει σχέση με τον Σεμπάστιαν Βαλούρ: «Απλώς, προτιμώ να τον εκμεταλλεύομαι σεξουαλικά από το να σκοτώσω αργά τη σχέση μας» (σελ. 117). Ο Σεμπάστιαν είναι γόνος εύπορης οικογένειας δικηγόρων και διευθύνει με τον αδελφό του τη φίρμα τους. Το σεξ μαζί του είναι καταπληκτικό και η Νάια δε θέλει ρομάντσα και ηλιοβασιλέματα. Θα παραμείνουν όμως έτσι τα συναισθήματά της ή θ’ αρχίσει να καλωσορίζει και το ρομαντικό, κοινωνικό στοιχείο μιας σχέσης; Μήπως κάτι αναπάντεχο στρέψει αλλού τη ματιά της; Στην επαγγελματική της ζωή, εργάζεται εδώ και εννιά μήνες στο Τμήμα Μείζονων Εγκλημάτων, γνωστό ως Ανθρωποκτονιών: «Οι υποθέσεις ήταν γελοίες, οι τεχνολογικές προδιαγραφές ελάχιστα πιο εξελιγμένες από έναν υπολογιστή Commodore 64», γι’ αυτό θέλει απεγνωσμένα μετάθεση στην Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος (NC3). Ευφυής, ξεπετάει υποθέσεις με ρυθμό που «κάνει τους πιο έμπειρους ερευνητές να μοιάζουν με χελώνες».

Στον αντίποδα έχουμε τον σαραντάρη Μαρκ Ες, αστυνομικό επιθεωρητή που έπεσε σε δυσμένεια στη Χάγη. Ατημέλητος, με κοσμοπολίτικο όμως αέρα, λιγομίλητος και μυστηριώδης, είναι μια ιδιαίτερη προσωπικότητα, που αποκαλύπτεται σταδιακά. Εκφράζεται περίεργα, σκέφτεται με τον δικό του ευρύτερα ακαταλαβίστικο τρόπο, δημιουργεί μια συμπαθητικά ιδιόρρυθμη περσόνα και του αρέσει να ταξιδεύει πολύ. Δυστυχώς, οι πραγματικοί λόγοι που προτιμά μια τέτοια διέξοδο είναι σκληροί και αφορούν τις μέρες του παρελθόντος του, από τη σκοτεινιά του οποίου τρέχει να ξεφύγει. Περιμένει πώς και πώς να γυρίσει στη Χάγη αλλά κάτι στην υπόθεση τον απορροφάει και της χαρίζει όλη του την προσοχή και την ενέργεια. Μήπως όμως βρει στην Κοπεγχάγη κάτι που δεν περίμενε;

Ο προϊστάμενος του Τμήματος Μείζονων Εγκλημάτων Νιλάντερ, σε μια περίοδο που το Υπουργείο Δικαιοσύνης ρίχνει το βάρος του στην Υπηρεσία Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, με αποτέλεσμα να γίνεται περικοπή δαπανών από τα υπόλοιπα τμήματα, έχει ανάγκη από ανθρώπινο δυναμικό αλλά ο υποδιευθυντής της Αστυνομίας του δίνει για λίγες μέρες έναν ερευνητή «που τον ξαπόστειλε η Γιούροπολ», μιας και οι σχέσεις της με τη δανέζικη αστυνομία δεν είναι και οι καλύτερες! Ο Νιλάντερ πιστεύει ακράδαντα στις δυνάμεις της Τουλίν και συμμερίζεται την άποψή της πως τεχνολογικά βρίσκονται στη Λίθινη Εποχή, γι’ αυτό τη θέλει πάση θυσία στο Τμήμα του και της τονίζει επανειλημμένα πως είναι «φρέσκια» για να μην του φύγει. Είναι φιλόδοξος, προσπαθεί να εξισορροπεί καταστάσεις και να ακολουθεί το γράμμα του νόμου, σύντομα όμως καταλαβαίνει πως η υπόθεση του Καστανάνθρωπου είναι μια ωρολογιακή βόμβα.

Η υπόθεση εξελίσσεται με τη χρήση κυρίως ενεστώτα διαρκείας που δίνει ένταση και αγωνία στην αφήγηση και που εναλλάσσεται πολλές φορές ακόμη και στην ίδια παράγραφο με αφηγηματικό ενεστώτα. Ο χειρισμός είναι υποδειγματικός, με διαρκείς ανατροπές, ανθρώπινες ιστορίες, κλιμάκωση της αγωνίας και της έντασης με μέτρο, κεντρική ιδέα σωστή και πολύπλοκη που με κράτησε ως το τέλος, ταυτότητα δράστη που δεν μπορεί να τη μαντέψει εύκολα κάποιος και συνεχή παιχνίδια μυαλού. Μου άρεσε ο ανορθόδοξος Ες που φωτίζει με τον δικό του τρόπο λογικά ερωτήματα αλλά ανακινεί καταστάσεις που πρέπει να μείνουν θαμμένες, έχουμε και τη δυσμένεια απέναντί του κι έτσι κάνει το δικό του ψαχούλεμα, σχεδόν παράλληλα με την Τουλίν. Η ιστορία μάς δείχνει τα φωτεινά και τα σκοτεινά σημεία της Κοπεγχάγης και την έντονη δυσαρέσκεια του συγγραφέα απέναντι στην παιδική κακοποίηση, καθώς και στην παραμέληση των παιδιών από τους γονείς τους αλλά και σε άλλα κακώς κείμενα της χώρας.

Ελάχιστα αρνητικά σημεία που δε μειώνουν την αξία της αγωνίας του βιβλίου είναι τα ακόλουθα: εν πρώτοις, σε κάποια σημεία η γραφή γινόταν φλύαρη και εστίαζε σε περιττές σκηνές, όπως αυτές που ακολούθησαν μετά την αποκάλυψη του ενόχου και στις οποίες, μεταξύ άλλων, ντε και καλά, έπρεπε να υπεισέλθει ένα λανθάνον ερωτικό τικ τακ ανάμεσα σε κάποιους σημαντικούς χαρακτήρες. Κατά δεύτερον δινόταν τόσο επιτηδευμένα έμφαση σε κάποιους από τους πρωταγωνιστές που φυσικά τραβούσαν την προσοχή μου, μόνο και μόνο για να φανεί πως είχαν βάλει το χεράκι τους σε παραπλήσιες ιστορίες και όχι στην καθαυτή κεντρική ιδέα της υπόθεσης. Βρέθηκα σε σημείο να πω πως «αυτός είναι, αυτός το έκανε», μόνο και μόνο για να διαπιστώσω πως έπεσα στην παγίδα του συγγραφέα. Φυσικά και δεν πρέπει να τα δίνεις όλα μασημένα στον αναγνώστη αλλά κι ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο δυστυχώς κουράζει. Επιπλέον, δε θα ξεχάσω την αμφισημία της λέξης «ξεψύχησε» που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, κόβοντας χρόνια από τη ζωή μου, μόνο και μόνο για να δω στο επόμενο κεφάλαιο μια νεκρανάσταση. Τέλος, ενώ καταγράφονται λεπτομερώς πράξεις και γεγονότα σε όλο το βιβλίο, σε τέσσερα ή παραπάνω σημεία ο συγγραφέας ξεκινάει ένα κεφάλαιο περιγράφοντας συνοπτικά τι συνέβη από το σημείο που σταμάτησε ως το σημείο που συνεχίζει την αφήγηση. Υπάρχουν δηλαδή χρονικά κενά που καταγράφονται εν τάχει για να προχωρήσει η εξέλιξη παρακάτω κι η επανάληψη αυτής της τεχνικής μου δημιούργησε απορίες, εφόσον, όπως προείπα, σε άλλα σημεία υπάρχουν εκτενέστερες αφηγήσεις.

«Ο Καστανάνθρωπος» χτυπάει εκεί που δεν το περιμένεις, κρύβεται στις σκιές, έχει φτιάξει ένα σφιχτοδεμένο δίχτυ το οποίο κανείς δεν μπορεί να ξηλώσει και επιτίθεται σε ανθρώπους που κάποιο κοινό στοιχείο πρέπει να έχουν αλλά ποιο είναι αυτό; Ενδιαφέροντες χαρακτήρες, ευρηματική εξέλιξη, ένα πρωτότυπο πρωταγωνιστικό ντουέτο, ρεαλισμός στους διαλόγους και στις πράξεις των ηρώων και μια ασφυκτική πλοκή είναι μερικά από τα θετικά χαρακτηριστικά της πρώτης εμφάνισης του συγγραφέα.

Πάνος Τουρλής