Αθήνα, 1843. Με την παραχώρηση του Συντάγματος γεννιέται σε αρχοντική οικογένεια η Ελισάβετ Δούκα ενώ το ίδιο βράδυ αφήνουν στην πόρτα του αρχοντικού ένα μωρό, νόθο παιδί μέλους της επιφανούς αυτής οικογένειας, που θα μεγαλώσουν και θα το βαφτίσουν Οδύσσεια. Αθήνα, 1863. Με την ανάρρηση του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στον θρόνο αρχίζει και η νέα συναρπαστική ιστορία της κυρίας Φιλομήλας Λαπατά, γεμάτη με αταίριαστους έρωτες, συγκλονιστικά σκάνδαλα και ενδοοικογενειακό διχασμό.
Με το γνωστό και τόσο αγαπημένο ύφος της, η συγγραφέας επικεντρώνεται αυτήν τη φορά στα στενά της Πλάκας, στο Αλίκοκκο, τη Βλασσαρού, το Ριζόκαστρο, με τα χαμάμ, τη φυλακή του Μεντρεσέ, τους Αέρηδες, το Σταροπάζαρο, αλλά και πιο πέρα, στα Κατσικάδικα (σημερινό Κολωνάκι), στο Γκαζοχώρι και την Κολοκυνθού, σε μια εποχή που αρχίζουν να χτίζονται τα μέγαρα της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας και διασπαθίζονται τα δάνεια των Μεγάλων Δυνάμεων που μας έκαναν κράτος. Παρατίθενται συναρπαστικά και εύληπτα πάρα πολλές πληροφορίες για τα πάντα: συγκοινωνίες, ρυμοτομία, επαγγέλματα, αρχιτεκτονική, πολεοδομία, κοινωνικές τάξεις, χιλιομετρικές αποστάσεις, συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης, νοοτροπίες και αντιλήψεις. Άφθονα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που μόνο κατόπιν εμβριθούς μελέτης και έρευνας μπορεί κάποιος να εντοπίσει, να εμπεδώσει και να αναπαραστήσει.
Οι περισσότεροι από τους ήρωες που αγαπήσαμε στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας, «Η επιστροφή», τώρα μεγαλύτεροι σε ηλικία, είναι εδώ να μας αφηγηθούν όσα έζησαν στην κατοπινή ζωή τους αλλά και τα δράματα των επιγόνων τους ενώ νέοι χαρακτήρες μπλέκονται μαζί τους, δημιουργώντας καινούργιες ιστορίες: ο παπα-Βαρνάβας Καψοκώλης, η μαμή Μόρφω Λαρδοξύστη, η ιερόδουλη Ζηνοβία Σπίνου, ο ταχυδρόμος Βησσαρίων Γαζής αλλά και η πρώην λοκαντιέρα Κοραλία Βογιατζόγλου, η ράφτρα Πιπίνα Βαβύλα πρώην Μπιμπίκου, ο Σέργιος Βογιατζόγλου, ο Οδυσσέας Ασλάνογλου, η Λέγκω και ο Ροβέρτος Δούκας κ. ά. είναι ένα εκπληκτικό χαρμάνι στάσεων, τάσεων, νοοτροπιών, συμπεριφορών και χαρακτήρων που δημιουργούν άλλο ένα εκπληκτικής τεχνικής μυθιστόρημα. Ιδιαίτερη αναφορά θα κάνω στον Σουδανό Μπουρνού και στον φλεγματικό Άγγλο λακέ Αρχιβάλδο που αγωνίζονται να κατανοήσουν όλο αυτόν τον κυκεώνα που λέγεται Αθήνα και να ενσωματωθούν στο υπηρετικό προσωπικό των Δούκα, μιας οικογένειας με μυστικά, αστική άνεση και πανσπερμία προσωπικοτήτων.
Η συγγραφέας αργεί να μπει στην κεντρική ιδέα του 
νέου της βιβλίου, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στον αναγνώστη να ταξιδέψει στα στενά της Πλάκας, να γνωρίσει με μια συναρπαστική γραφή πρόσωπα, γεγονότα και καταστάσεις και να διαπιστώσει πόσο εντελώς «χωριό» ήταν η κατοπινή αγλαής πόλη των Αθηνών, γεμάτη χαμόσπιτα, λαϊκούς ανθρώπους, φτωχολογιά, ξιπασμένη αριστοκρατία, ερείπια, θαμμένες αρχαιότητες, άγνοια και αμορφωσιά, χτυπημένη κατά καιρούς από τύφο, χολέρες, ελονοσία και άλλες ασθένειες κι όμως, μετά τον Όθωνα, κυρίως επί Γεωργίου Α΄, απέκτησε το κάλλος της και την αίγλη της. Χάρη στην εξαιρετική αυτή γραφή φωτίστηκαν και πολλά ιστορικά γεγονότα, όπως τα Ιουνιανά του 1863, ένας ακόμη εμφύλιος στην Ελλάδα που ακολούθησε την αποπομπή του Όθωνα και ήταν απότοκος του ασταθούς πολιτικού περιβάλλοντος της εποχής, η εμφάνιση του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, οι λόγοι εκλογής του Γεωργίου Α΄ και του δώρου των Επτανήσων και πολλά άλλα.
Η κυρία Φιλομήλα Λαπατά και πάλι ξεπερνάει την απόσταση που χωρίζει τον συγγραφέα από τον αναγνώστη και του απευθύνεται σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, αφήνοντας τον εαυτό της να παρασυρθεί σε ελάχιστες παρεκβάσεις, επιφωνήματα και απόψεις, που δίνουν μια εξαιρετική αμεσότητα στην αφήγηση αλλά και σε μια σωρεία πρωτότυπων καλολογικών επιθέτων και «πιπεράτων» λεπτομερειών από τη γέννηση της Αθήνας. Μάλιστα, στη σελίδα 134, σαν άλλη μούσα του Ομήρου, έχει μια λυρικότατη παράγραφο: «Γι’ αυτό, χθόνιοι θεοί της αττικής γης, σας παρακαλώ, μην αφήσετε τη μέρα να ξημερώσει. Κρύψτε τον ήλιο. Διώξτε τη μεθυστική μυρωδιά του γιασεμιού. Εξαφανίστε τις ευωδίες της Πλάκας. Σβήστε το ασήμι του Ελαιώνα. Κάψτε τα περιβόλια των Πατησίων. Βάλτε φωτιά στα βοσκοτόπια του Κολωνακίου. Φτιάξτε μια παρηγοριά γι’ αυτή τη συντετριμμένη μάνα».
Σε αντίθεση με την «Επιστροφή», το παρόν βιβλίο μου φάνηκε λιγότερο πλούσιο από άποψη πλοκής, όχι λόγω της αφθονίας των πληροφοριών και των λεπτομερειών που, ναι, είναι ανισοβαρή ως προς το σύνολο του κειμένου, όμως δεν κλέβουν από τον χώρο της κυρίως δράσης, αλλά λόγω της παράθεσης των γεγονότων της οικογένειας Δούκα και των ιστοριών των παρατρεχάμενών τους σχεδόν εντελώς συνοπτικά, αν και με παραστατικούς διαλόγους, ειδικά αν συγκριθούν με τις προσωπικές ιστορίες των δευτεραγωνιστών που προετοίμασαν το έδαφος για την καθαυτή δράση. Ο απαγορευμένος έρωτας της Ελισάβετ Δούκα με τον ετεροθαλή αδελφό της και η κατάληξη που έδειξε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής και τη σκοτεινιά της ανθρώπινης σάρκας, η αποκάλυψη για την πραγματική ταυτότητα της Οδύσσειας, που ατσάλωσε την ήδη κακή ψυχή της, οδηγώντας την σε εξίσου απονενοημένα διαβήματα, ο βαθύς έρωτας των γονιών, Λέγκως και Ροβέρτου, που ήδη είχαμε γνωρίσει στο προηγούμενο βιβλίο, έχω την καθαρά υποκειμενική εντύπωση πως δεν αναπτύχθηκαν όσο θα έπρεπε, ειδικά από τη στιγμή που την Ελισάβετ και τον Ανδρέα τους αφήνουμε σε κρίσιμο σημείο ενώ κάποιους άλλους τους αποχαιρετάμε οριστικά. Αυτό που με συγκλόνισε είναι η ολοκλήρωση ενός κύκλου που ξεκίνησε από την «Επιστροφή», κάτι που μου έδειξε πως η ζωή κάνει κύκλους και πως κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την κληρονομικότητα του αίματός του, Ό,τι έζησε στα μικράτα της η Λέγκω, το βιώνει τώρα ως μητέρα και συντρίβεται. Ο κύκλος των Ατρειδών μόλις έκλεισε με τρομερό θόρυβο και άφθονο πόνο.
«Ο διχασμός», το δεύτερο βιβλίο της σειράς «Οι κόρες της Ελλάδας», είναι άλλο ένα καλογραμμένο, άρτια μελετημένο και συναρπαστικό μυθιστόρημα με φόντο τη γέννηση και τη μεταμόρφωση της Αθήνας από χωριό σε πρωτεύουσα. Μικρές και μεγάλες ιστορίες, αναπαράσταση οικιών, περιοχών και κτηρίων, εγκάρσια τομή σε ψυχολογίες και νοοτροπίες δημιουργούν ένα ταξίδι στο παρελθόν που δεν ήθελα να τελειώσει ενώ ταυτόχρονα με γέμιζαν με πολλές ιδιαίτερες και λιγότερο γνωστές ιστορίες γύρω από την πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.
Πάνος Τουρλής