Οι περιπέτειες του Πινόκιο

του Κάρλο Κολόντι

Πρόκειται για τις σκανταλιές μιας μαριονέτας που ο ξυλουργός Τζεπέτο αποφάσισε να φτιάξει από ένα ιδιαίτερο κούτσουρο που είχε ανθρώπινη λαλιά! Ο Πινόκιο έχει μια μύτη που μεγαλώνει όταν λέει ψέματα κι είναι τόσο ζωηρός και σκανταλιάρης που βάζει σε μπελάδες τον «πατέρα» του. Ο Πινόκιο δε θέλει να πάει σχολείο αλλά να τριγυρίζει όλη μέρα ελεύθερος και να κάνει ό,τι του κατέβει ενώ προσεύχεται μια μέρα να γίνει αληθινό αγοράκι, με σάρκα και οστά. Απότομος, ξεροκέφαλος, αδιάφορος και πεισματάρης, παρ’ όλο που η αυταπάρνηση του Τζεπέτο τού ξυπνάει το φιλότιμο και αποφασίζει να πάει στο σχολείο, σύντομα ένα σωρό αντιπερισπασμοί τον παρασέρνουν, κάτι που όμως έχει συνέπειες στους ανθρώπους που αγαπάει.

«Οι περιπέτειες του Πινόκιο» του Κάρλο Κολόντι (ψευδώνυμο του Κάρλο Λορεντσίνι) κυκλοφόρησαν σε βιβλίο το 1883, ενώ αρχικά ήταν μια σειρά συνεχειών για το περιοδικό «Giornale per I bambini» (1881-1882). Η χαρακτηριστική επιμήκυνση της μύτης του ήρωα όταν λέει ψέματα είναι κάτι που πέρασε στην ευρύτερη φαντασία των παιδιών και στην καθημερινότητα του λόγου ως παρομοίωση. Σύμφωνα με το ίδρυμα «Fondazione Nazionale Carlo Colodi», που βασίστηκε σε πηγές της UNESCO, το μυθιστόρημα μέχρι σήμερα έχει μεταφραστεί σε πάνω από 300 γλώσσες, κάτι που το κάνει τη δημοφιλέστερη μεταφρασμένη μη θρησκευτική έκδοση κι ένα από τα πιο ευπώλητα βιβλία. Κατά καιρούς υπήρξαν διάφορες διασκευές και μεταφράσεις σε όλο τον κόσμο και σήμερα, μέσα από μια καλαίσθητη έκδοση της «Κόκκινης Κλωστής Δεμένης», φτάνει στα χέρια και της σημερινής γενιάς. Η νέα σειρά των κομψών αυτών εκδόσεων απευθύνεται σε παιδιά από 8 ετών και πάνω και δίνει μια νέα ώθηση σε κλασικά, αγαπημένα κείμενα που συντρόφεψαν τα βράδια της παιδικής μας ηλικίας.

Διδακτική και συναρπαστική είναι η ιστορία, με πολλές και παραστατικές περιγραφές κι ένα μεγάλο σύνολο από αναποδιές, εμπόδια και ανατροπές. Ο Πινόκιο είναι μια ξύλινη μαριονέτα που θέλει να γίνει αληθινό αγόρι, έχει τα εφόδια για να το καταφέρει όμως οι πειρασμοί είναι πάρα πολλοί κι αυτός ένα αθώο παιδί! Ως βασικό άξονα της ιστορίας έχουμε ένα ευρηματικό δίπολο: από τη μια ο πατέρας του που στερείται τα πάντα για να τον σπουδάσει αλλά ο Πινόκιο τα φορτώνει στον κόκορα, από την άλλη η καλή του Νεράιδα που τον φροντίζει σαν δικό της παιδί αλλά εκείνος δε σταματά να την απογοητεύει. Η φαντασία του Κάρλο Κολόντι καταφέρνει να μετουσιώσει τα ολισθήματα, τις «πονηρές» σκέψεις, τα ψέματα και τα ηθικά λάθη της παιδικής ηλικίας σε υπαρκτούς κινδύνους και να συγκροτήσει μια σπονδυλωτή ιστορία γεμάτη συνετούς γρύλους, άτακτους συμμαθητές, μεταμελημένους γαϊδάρους, ανήσυχους γονείς, καθώς όλα αυτά τα τοποθετεί σ’ ένα περιβάλλον οικείο στον μικρό αναγνώστη. Ποιο παιδί δε θέλει να παίζει και να διασκεδάζει όλη μέρα αντί να κλείνεται σ’ ένα σχολείο και να μελετάει; Ποιο παιδί δεν είναι εύκολο να πειστεί για το εύκολο κέρδος; Ποιο παιδί δε θα παρασυρθεί από ανθρώπους που του κάνουν τον καλό αλλά έχουν τις δικές τους βλέψεις; Έτσι κάνει κι ο Πινόκιο και μετά τρέχει μετανιωμένος για τα λάθη του πίσω στους ανθρώπους που τον αγαπάνε και τον φροντίζουν.

Πάντως, μου έκανε εντύπωση που στο κείμενο περιγράφονται θάνατοι και ακρωτηριασμοί, κρεμάλες και πνιγμοί, καθώς και σχολικοί καβγάδες, τους οποίους υποστηρίζει ο συγγραφέας ως μέσον αποδοχής σε μια κοινότητα, ακολουθώντας τον νόμο του πιο δυνατού! Πολύ πιθανόν όλα αυτά υπάρχουν για να «φοβίσουν» περισσότερο και πιο απτά τους αναγνώστες όμως δεν παύουν να ξενίζουν σ’ ένα παιδικό ανάγνωσμα. Σε αντιστάθμισμα, έχουμε συναντήσεις με δελφίνια και σκυλιά, τρυφερές σκηνές αγάπης με τη Νεράιδα, τη γλυκόπικρη αντάμωση Πινόκιο και Τζεπέτο μετά από πολλά χρόνια που ο δόλιος πατέρας έψαχνε το παιδί του και άλλα. Οι περιπέτειες του Πινόκιο είναι μια διαρκής πορεία προς την ενηλικίωση, μια έξυπνη αλληγορία της αληθινής ζωής, γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο που τελικά ο ήρωας αυτός γίνεται πραγματικό αγόρι όταν κλείνει οριστικά τ’ αυτιά του στις σειρήνες που συναντάει στο διάβα του κι αφοσιώνεται στη φροντίδα και την περιποίηση του «πατέρα» του, κάτι που οφείλουν να κάνουν όλοι απέναντι στους ανθρώπους που τους μεγάλωσαν και τους ανέθρεψαν.

Μηνύματα, διδάγματα και ηθικά νοήματα, όπως έγραψα και πριν, πάμπολλα: σεβασμός απέναντι στους γονείς, η κακή συμπεριφορά οδηγεί πάντα σε δύσκολα και παραβατικά μονοπάτια, να μην εμπιστευόμαστε ανθρώπους που υπόσχονται άμεσα τεράστια κέρδη γιατί θα είναι απατεώνες, να μη λέμε ψέματα γιατί είναι το χειρότερο μειονέκτημα για ένα παιδί και φαίνονται αμέσως (ψέματα με κοντά πόδια και ψέματα με μακριά μύτη, όπως λέει και η Νεράιδα) και τόσα άλλα είναι διάσπαρτα στο βιβλίο, βοηθώντας με ευφάνταστο και διδακτικό τρόπο παιδιά να κατανοήσουν τους κανόνες συμπεριφοράς τους στο σχολείο και στην οικογένεια. Κι όλα αυτά ενώ (ή καλύτερα ακριβώς επειδή) στη συγκεκριμένη έκδοση αφαιρέθηκαν επτά κεφάλαια που καθυστερούσαν τη δράση, κάποιοι διάλογοι και περιγραφές περιορίστηκαν και κάποιοι «δύσκολοι» όροι αποδόθηκαν με διαφορετικό τρόπο.

Η εικονογράφηση της Ζυστίν Μπραξ είναι αριστουργηματική. Χρησιμοποιώντας ακρυλικά χρώματα δημιουργεί ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα και μια νέα οπτικοποίηση σε αγαπημένες φιγούρες όπως η Νεράιδα, ο Γάτος και η Αλεπού, ακόμη κι ο ίδιος ο Πινόκιο. Ξεφυλλίζοντας το μυθιστόρημα χανόμουν με τις ώρες στο υπέροχο σύμπαν της ξύλινης μαριονέτας με τους χιλιάδες κινδύνους αλλά και απολαύσεις. Οι ολοσέλιδες εικόνες εναλλάσσονται με μικρά καρέ εμπνευσμένα από τα αντικείμενα που φαίνεται να πρωταγωνιστούν σε κάθε κεφάλαιο. Γαλάζιο, καφέ, πράσινο, μπλε αλλά και ασπρόμαυρες ή γκρι απεικονίσεις ζωντανεύουν τόσο όμορφα και παραστατικά της περιπέτειες ενώ στην τελευταία σελίδα η απεικόνιση του Πινόκιο ως παιδιού είναι υπέροχη! Το μεγάλο μέγεθος του βιβλίου επιτρέπει χιλιάδες λεπτά ενατένισης και παρατήρησης, βυθίζει τον αναγνώστη σ’ ένα χρωματιστό σύμπαν και δημιουργεί μαγευτικά τοπία που αφήνουν τη φαντασία ελεύθερη!

Η «Κόκκινη Κλωστή Δεμένη» με αυτό το βιβλίο αποδίδεται σ’ έναν όμορφο εκδοτικό άθλο υλοποιώντας την επιθυμία των εκδοτών να παρουσιάσουν κλασικά κείμενα μ’ έναν καινούργιο τρόπο, προσεγγίζοντας έτσι ένα διαφορετικό κοινό απ’ αυτό στο οποίο απευθύνονται αυτά συνήθως. Η σειρά, με επιμέλεια του Μπενζαμέν Λακόμπ, είναι δομημένη γύρω από την εικόνα, σέβεται τα κλασικά έργα κι έχει ως στόχο να τα παρουσιάσει σε όσους αγαπούν την οπτική αφήγηση. Διαβάζουμε στον επίλογο του βιβλίου: «Ο καλλιτέχνης που επιλέχθηκε να δουλέψει πάνω σε κάθε κείμενο είναι ο ίδιος στενά συνδεδεμένος με αυτά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει μια προσωπική, υποκειμενική και ειλικρινή οπτική του έργου. Αυτό είναι το κλειδί της συγκεκριμένης σειράς: το σύμπαν κάθε κειμένου παραμένει μοναδικό ενώ ταυτόχρονα αποτελεί μέλος μιας μεγάλης οικογένειας κλασικών έργων με σύγχρονη εικονογράφηση». Είναι μια καλαίσθητη και φροντισμένη έκδοση που δεν πρέπει να χάσετε.  

Πάνος Τουρλής