Πρώτα πρώτα να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο το διάβασα ως αναγνώστης και δεν το μελέτησα ως ερευνητής, επομένως δεν είμαι σε θέση να εντοπίσω λάθη ή αβλεψίες συγκριτικά με άλλες πηγές.Η Νιόβη, κόρη του βασιλιά της Φρυγίας Ταντάλου και της Διώνης, ήταν σύζυγος του Θηβαίου Αμφίονα και μητέρα εξ αυτού πολλών και ωραίων τέκνων που αποτελούσαν ζεύγη, τους Νιοβίδες. Περί του αριθμού αυτών οι πληροφορίες των αρχαίων ποιητών και συγγραφέων κυμαίνονται από 12 μέχρι 20. Επικρατέστερη είναι αυτή των δεκατεσσάρων παιδιών (εφτά αγόρια και εφτά κορίτσια). Φαίνεται πως κάποτε η Νιόβη υπερηφανεύθηκε για την ευγονία και την ομορφιά των τέκνων της λέγοντας πως «ένα μόνο ζεύγος διδύμων έναντι των τόσων δικών της έχει να επιδείξει η Λητώ, η εκλεκτή του Δία» (εννοώντας την Άρτεμη και τον Απόλλωνα). Όταν το έμαθε στη συνέχεια η Λητώ αγανάκτησε και ζήτησε από τα παιδιά της να τιμωρήσουν την υπερήφανη αυτή θνητή. Έτσι κατά τις παραδόσεις οι δύο θεοί τόξευσαν με τα αλάθητα βέλη τους , η μεν Αρτεμη τις κόρες, ο δε Απόλλων τους γιους.
Ίσως λοιπόν η συγγραφέας επηρρεάστηκε από αυτόν τον μύθο και τιτλοφόρησε έτσι το έργο της, το οποίο είναι πυκνογραμμένο, ουσιώδες, αρκετά κατατοπιστικό και σφαιρικό και, παρ\' όλο που είναι Τουρκάλα, δεν διστάζει να κατηγορήσει και τις δύο πλευρές για τα εκάστοτε λάθη κατά την πορεία της Ιστορίας και να δει αντικειμενικά και χωρίς παρωπίδες το πριν και το μετά της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη: α) περιπτώσεις εκτοπισμών που εφαρμόστηκαν στην Ανατολή και οι πτυχές του εκτοπισμού των Ελλήνων και β) σύντομη ανασκόπηση της ιστορίας του Βυζαντίου και του οθωμανικού κράτους.
Στο πρώτο μέρος καταγράφονται όλες οι εκτοπίσεις και εκδιωγμοί Ελλήνων, Αρμενίων, Κούρδων, πώς ήταν οι πολιτιστικές και διαπροσωπικές σχέσεις πριν και μετά, τι κέρδισε και τι έχασε η κάθε χώρα μετά τον διωγμό των προσφύγων. Από τα ίδια τα γεγονότα και τις μετρήσεις και τους δείκτες παραγωγικότητος βγαίνει ολοφάνερα ζημιωμένη η Τουρκία, γιατί αποδυναμώθηκε κατά πολύ το εργατικό της προσωπικό και η εξειδίκευση που χρειαζόταν για να προχωρήσουν κάποιοι τομείς της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας (όλα παρουσιάζονται αναλυτικά και κατατοπιστικά). Πώς υποδέχτηκε η Ελλάδα τους πρόσφυγες, ποιες οι δυσκολίες προσαρμογής, ποιες οι αντιδράσεις των Τούρκων απέναντι στους Κωνσταντινουπολίτες που \"τη γλύτωσαν\", όλα εξετάζονται και υπό ένα ευρύτερο πλαίσιο, ιστορικό και διεθνιστικό. Η Καταστροφή του 1922 έχει τις ρίζες της όπως τεκμαίρεται στη συνεργασία της Τουρκίας με τη Γερμανία ήδη από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, που αν και ηττημένη δεν έπαψε να την υποστηρίζει κι έτσι, εποφθαλμιώντας τα κέρδη και τα οφέλη της Γερμανίας, η Τουρκία έχτισε ένα γερό σχέδιο εξολόθρευσης κάθε τι μη οθωμανικού και μουσουλμανικού. Πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη η αφήγηση, συμπληρώνεται με την παράθεση της Σύμβασης Ανταλλαγής Πληθυσμών (βάσει της οποίας σε κάποια σημεία η συγγραφέας δείχνει τις παραβιάσεις εκ μέρους της Τουρκίας διεθνώς αναγνωρισμένων πρωτοκόλλων).
Στο δεύτερο μέρος ξεκινάμε από την αρχή: ποια είναι η Τουρκία και πότε και πώς γεννήθηκε; Καταγράφονται πλήρως τα ιστορικά στοιχεία που οδήγησαν στην έκρηξη της οθωμανικής αυτοκρατορίας, στον εκπεσμό και στην εν μέρει ανάκαμψη χάρη στον Ατατούρκ. Δεν περιγράφονται στείρα ιστορικά γεγονότα και χρονολογίες αλλά ακόμη και πολιτιστικό υπόβαθρο, κοινωνικά στοιχεία, εξέλιξη και ανάπτυξη του οθωμανισμού που οδήγησε στον τουρκισμό και κατά πόσο συνέβαλε σε όλα αυτά η μουσουλμανική πίστη.
Εξαντλητικό, πλήρες, κατατοπιστικό, με ελάχιστες προσωπικές παρατηρήσεις της συγγραφέως, όσο γίνεται αντικειμενικό, προσωπικά δεν βρήκα κανένα ψεγάδι. Η συγγραφέας παρακινήθηκε να γράψει ένα τέτοιο βιβλίο ορμώμενη από την απάνθρωπη πλευρά του εκτοπισμού ή εκπατρισμού, γιατί, για όποιον λόγο κι αν εφαρμόζεται αυτός (πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό) δεν παύει να είναι η βίαιη απομάκρυνση του ανθρώπου από τα εδάφη που έζησε, από τους στόχους και τις επιθυμίες του, από τα αγαπημένα του χρώματα κι αρώματα και αποτελεί καταδίκη για να ζήσει σε ξένο τόπο μιαν άγνωστη ζωή και κάποτε υπό άθλιες συνθήκες. Κυριότερο σημείο αποτελεί το αναμφισβήτητο και ακόμη και σήμερα επίκαιρο γεγονός ότι σε τέτοιο έσχατο σημείο φτάνει μια κοινωνία όταν δεν χρησιμοποιεί το μυαλό της και παραδίδεται στις στρεβλές και παραπληνητικές ιδέες της ιδεολογίας της κυριάρχης τάξης, οπότε ακολουθεί τον δρόμο της αδιαφορίας, του συμφέροντος και της αστοργίας.
\"Αυτό που έβλαψε τους μουσουλμάνους της Ελλάδας στη Μικρά Ασία είναι το φαινόμενο της ανθρώπινης αποξένωσης, που παρατηρείται στις περιπτώσεις εκείνες όπου το συμφέρον, η αδιαφορία και η έλλειψη αγάπης έχουν διαβρώσει όλα τα κύτταρα του κοινωνικού ιστού και εκεί όπου το μπλοκ της συνεργαζόμενης κυρίαρχης τάξης μπορεί να ενεργεί ανενόχλητα προκειμένου να εξυπηρετήσει τα συμφέροντά της\" (σελ. 131).
Πάνος Τουρλής