Μετά τον αιφνίδιο θάνατο της μητέρας της σε ατύχημα, η Ελίζα ανακαλύπτει σε μια κρύπτη πολύτιμα κοσμήματα, κάποιους μυστηριώδεις χάρτες και μια σειρά επιστολών με αποστολέα ή παραλήπτη τη Σοφί ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν. Η συνονόματη γιαγιά της ηρωίδας φαίνεται να γνωρίζει πολλά περισσότερα για το παρελθόν της οικογένειάς τους απ’ όσο δείχνει, γεμίζοντας με μυστήριο τα όσα θέλει να πει στην Ελίζα τώρα που έμεινε ορφανή. Τι δείχνουν όμως αυτοί οι χάρτες και ποιοι τους θέλουν απεγνωσμένα; Τι συνδέει την Ελίζα με την πασίγνωστη Δούκισσα της Πλακεντίας; Τι υπάρχει στη Μυστική Διαθήκη και ποιο προαιώνιο μυστικό φυλάει που περνάει από γενιά σε γενιά; Ποιος είναι ο γοητευτικός άντρας που έρχεται ξαφνικά στη ζωή της ηρωίδας του βιβλίου και πόσο πραγματικά ερωτευμένος είναι μαζί της;Η κυρία Ελένη Γαληνού, μετά από μια σημαντική καριέρα στον χώρο της ρομαντικής λογοτεχνίας, αποφάσισε να κάνει ένα πείραμα και να χαρίσει στο αναγνωστικό κοινό μια διαφορετική ιστορία απ’ όσες έχει γράψει ως τώρα. Ταξίδεψε σε ένα πολύ μακρινό παρελθόν, για το οποίο έψαξε ενδελεχώς, και ένωσε με υπέροχο τρόπο τη φαντασία και τον μύθο με την πραγματικότητα. Σε αυτό βοήθησε η ίδια η προσωπικότητα της Δούκισσας της Πλακεντίας, μιας γυναίκας αμφιλεγόμενης, προκλητικής για την εποχή της, που έχτισε κάποια υπέροχα ανάκτορα στην Αθήνα, υπήρξε ευρυμαθής και στήριξε το δικαίωμα των γυναικών στη γνώση. Όλα αυτά λοιπόν προκάλεσαν σκάνδαλο στην τότε κοινωνία, οπότε άρχισαν ν’ ακούγονται διάφορα για κείνη, άλλα φήμες και άλλα αλήθεια. Έτσι η κυρία Γαληνού βρήκε άφθονο έδαφος για να επεξεργαστεί την ιστορία της και να με ταξιδέψει σε μια εποχή όπου η Αθήνα ήταν ένα μικρό χωριό, η Ελλάδα έκανε τα πρώτα της ελεύθερα από την οθωμανική κυριαρχία βήματα και οι άνθρωποι ήταν πρόθυμοι να συζητάνε περί φιλοσοφίας και άλλων μυστικιστικών ιδεών.
Η Δούκισσα της Πλακεντίας ή Σοφί ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν (1785-1854) ήταν φιλέλλην Αμερικανογαλλίδα, σύζυγος του Δούκα της Πλακεντίας ή Πιατσέντσα (πόλης της Ιταλίας), που συνεισέφερε πολλά από κοινωνικής και οικονομικής άποψης στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Μετά τον θάνατο της κόρης της, Ελίζας, κατά το ταξίδι τους στην Ασία, η Δούκισσα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, τοποθετώντας το βαλσαμωμένο σώμα του παιδιού της στο σπίτι όπου έμεναν προσωρινά επί της οδού Πειραιώς. Έχτισε το Καστέλλο της Ροδοδάφνης (σημερινός Πύργος της Πλακεντίας) στην Πεντέλη, αγοράζοντας μια τεράστια έκταση από τη Μονή Πεντέλης και την Έπαυλη των Ιλισίων (σημερινό Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο) καθώς και άλλες οικίες που ολοκληρώθηκαν όμως μετά τον θάνατό της.
Η εκκεντρική, ιδιότροπη και μυστηριώδης προσωπικότητά της αναβιώνει μέσα από τις σελίδες του μυθιστορήματος της κυρίας Γαληνού, φέρνοντας έναν σωστό αέρα εποχής και αναπαριστώντας τεκμηριωμένα όσα γεγονότα της ζωής της διαλέγει η συγγραφέας να αφηγηθεί και εξυπηρετούν την πλοκή της. Το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται ταυτόχρονα σε παρελθόν και παρόν, επομένως στο κομμάτι που αφορά τη Δούκισσα της Πλακεντίας γνώρισα μια γυναίκα που τυραννήθηκε από τους άντρες, έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης και εξαγοράς και μετάνιωνε για το χρονικό διάστημα που η επιλόχειος κατάθλιψη της στέρησε τη φροντίδα της μονάκριβης κόρης της. Γνώστρια ιδιαίτερων θρησκευτικών και όχι μόνο αιρέσεων, Εβραία κατ’ επιλογήν, διαβιούσα σε απομακρυσμένη περιοχή, έριξε το βάρος της στην επιμόρφωση των γυναικών. Έτσι η φαντασία έρχεται να συμπληρώσει κάποια κενά και να τεκμηριώσει κάποιες φήμες, με αποτέλεσμα να χτιστεί ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα. Γιατί η Δούκισσα άρχισε να χαράζει χάρτες; Τι ήταν αυτές οι διαδρομές και τι θα συναντούσε κάποιος αν τις ακολουθούσε; Τι σκοπό είχαν οι μυστηριώδεις βραδινές συγκεντρώσεις που οργάνωνε αυτή η γυναίκα; Τι τρόπους έβρισκε στην προσπάθειά της να επικοινωνήσει με το πνεύμα της κόρης της; Πόσο σφιχτό και στενό κύκλο επιγόνων δημιούργησε γύρω της, μια γυναίκα άκληρη και μόνη; Αυτά και άλλα ερωτήματα καλείται να απαντήσει η Ελίζα του 21ου αιώνα.
Στο παρόν, έχουμε την ερωτική ιστορία της Ελίζας και του Ρήγα, μια γερή φιλία της κοπέλας αυτής με την Κωνσταντίνα και μια μυστηριώδη γιαγιά, που ξέρει να φυλάει καλά τα μυστικά των προγόνων της. Αυτό που μου τράβηξε την προσοχή από τη μέση του βιβλίου και μετά είναι οι διαρκείς αναφορές στις μυστικές στοές και τις υπόγειες διαδρομές της Αθήνας, για τις οποίες έχω δει κι ακούσει πολλά. Άρχισα να διαβάζω με επιφύλαξη, μιας και γνωρίζω πολύ καλά τους πολλαπλούς ρόλους τους στην πραγματικότητα και στην αστική μυθολογία, ξέρω πόσες από αυτές έχουν καταστραφεί ή κρυφτεί και καταλαβαίνω πως δεν είναι εύκολο να τις εξερευνήσει κανείς. Η κυρία Γαληνού όμως με παρέσυρε στο δικό της παιχνίδι και πείστηκα απόλυτα για όσα διάβαζα, μιας και η Ελίζα με την Κωνσταντίνα, στην προσπάθειά τους να βρουν τη λύση του μυστηρίου, αρχίζουν να επισκέπτονται αυτές τις στοές! Η έρευνα που κάνουν στο διαδίκτυο και σε άλλες πηγές μου έδωσε την ευκαιρία να μάθω με εύληπτο και όχι μακροσκελή ή βαρετά επιστημονικό τρόπο πληροφορίες για τη Δούκισσα της Πλακεντίας αλλά και για το δίκτυο των στοών. Εδώ κι αν δέθηκαν αρμονικά η φαντασία με την πραγματικότητα! Πόσο μάλλον όταν η υπόθεση προχώρησε ακόμη περισσότερο, με την υπόνοια πως η υπόγεια Αθήνα κρύβει κάποια μυστικά που ίσως βάλουν σε κίνδυνο το μέλλον της ιστορικότητας κι έτσι για κάποιους είναι σύμφορο να μείνουν για πάντα κρυμμένα.
Η Ελίζα ζει διάφορες περιπέτειες με εσάνς κατασκοπείας και γρήγορη δράση, αρχίζει να γίνεται πιο προσεκτική, απειλείται η ζωή της και όταν μαθαίνει πως είναι κι αυτή μια από τις παραλήπτριες της Μυστικής Διαθήκης ατσαλώνεται και ετοιμάζεται να συνεχίσει την παράδοση των προγόνων της. Άλλη μια απόδειξη του διττού περιεχομένου του βιβλίου είναι και το γεγονός πως πίσω από τις γραμμές και ως κίνητρο και αίτιο για όλη αυτήν τη μυστικοπάθεια και τον κίνδυνο είναι ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό γνώρισμα: «πόσο όμορφο είναι να γεννιέσαι γυναίκα και να γίνεσαι μάνα». Αυτή η τρυφερή και πολύτιμη έννοια ξεπηδάει σχεδόν σε κάθε κεφάλαιο, πότε με την αγωνία της Δούκισσας για το άρρωστο παιδί της, τον πόνο της για τον χαμό του και την προσπάθειά της να μετουσιώσει αυτήν την απουσία σε κάτι δημιουργικό και διηνεκές, πότε με το άγχος της οποιασδήποτε γυναίκας να γίνει μάνα με όσα αυτό συνεπάγεται. Αυτό κρατάω από το μυθιστόρημα: το ότι εκεί που θα μπορούσε να είναι παρατραβηγμένη η εξέλιξη της πλοκής εμφανίστηκαν τεκμηριωμένα στοιχεία που δυναμώνανε τη φαντασία και το ότι εκεί που ίσως για κάποιους φανεί αδύναμη ή αδικαιολόγητα μακροσκελής η γραφή (ειδικά οι διάλογοι κόβανε την ένταση της αφήγησης με την εκτεταμένη χρήση τους) τονίζονται μέσα σε αυτήν την απλοϊκότητα τα ωραιότερα διαχρονικά μηνύματα και αξίες, για τα οποία πρέπει κάποιος να ρισκάρει ακόμη και τη ζωή του.
«Η Μυστική Διαθήκη» είναι ένα προσεγμένο μυθιστόρημα που με ταξίδεψε στην Αθήνα της Δούκισσας της Πλακεντίας, με κατέβασε στις μυστηριώδεις και περίπλοκες υπόγειες στοές της πόλης αυτής, μου χάρισε όμορφες εικόνες και τρυφερά στιγμιότυπα μα πάνω απ’ όλα με τη φιλόγυνη στάση της συγγραφέως κατάλαβα πόσο τυχεροί είμαστε που έχουμε πλάι μας ένα τέτοιο φύλο είτε ως μάνα είτε ως σύντροφο, ένα πλάσμα που η Ιστορία της γύρισε την πλάτη και μόνο χάρη σε σημαντικές προσωπικότητες και καίριες καμπές του χρόνου κατάφερε να ορθοποδήσει και να τονίσει την αξία της.
Πάνος Τουρλής