Δέκα ύποπτοι για φόνο

της Agatha Christie

Ο Άγγλος διπλωμάτης Τσαρλς Χέιγουορντ κατά τη διάρκεια του πολέμου γνωρίζει κι ερωτεύεται τη Σοφία Λεωνίδη, εγγονή ενός πάμπλουτου Έλληνα από τη Σμύρνη. Όταν επιστρέφει στην Αγγλία και της κάνει πρόταση γάμου, εκείνη του αποκαλύπτει τις υποψίες της για δολοφονία του παππού της και πως δεν μπορούν να παντρευτούν αν δε διαλευκανθεί η υπόθεση. Έτσι, ο Τσαρλς, με τη βοήθεια του πατέρα του, υποδιευθυντή στη Σκότλαντ Γιαρντ, και του επιθεωρητή Τάβερνερ, αναλαμβάνουν την εξιχνίαση του φόνου.

Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται αυστηρά «σ’ ένα μικρό λοξό σπιτάκι» στο προάστιο Σουίνλι Ντιν του Λονδίνου και οι ύποπτοι είναι όλοι μέλη της οικογένειας Λεωνίδη (συγγενείς και προσωπικό). Έχουμε τη νεαρότερη δεύτερη σύζυγο, Μπρέντα, δυο γιους, τον άκληρο Ρότζερ, παντρεμένο με την Κλέμενσι και τον Φίλιπ, παντρεμένο με τη Μάγκντα Γουέστ, με την οποία απέκτησε τη Σοφία, τον Ευστάθιο και την Τζόζεφιν, καθώς και την Ίντιθ ντε Χάβιλαντ, αδελφή της πρώτης συζύγου και τον δάσκαλο των παιδιών, Λόρενς Μπράουν. Ποιος λοιπόν είναι ο ένοχος και τι κίνητρο είχε, εφόσον όλοι ήταν ήδη αρκετά πλούσιοι και δεν επωφελούνται περισσότερο από τον θάνατο του Αριστείδη; Αρχικά η υπόθεση εξελίσσεται μέσα από τις ανακρίσεις που κάνει ο Τάβερνερ, στη συνέχεια όμως ο Χέιγουορντ επιστρέφει στο Λοξό Σπίτι ως μέλλων σύζυγος κι έτσι αρχίζει να γνωρίζει εκ των ένδον τα μέλη της οικογένειας, τα επιχειρηματικά τους σχέδια και άλλα θαμμένα μυστικά. Χαμένες διαθήκες, γκρεμισμένα όνειρα, κρυμμένες πτωχεύσεις, μυστικές σχέσεις έρχονται σιγά σιγά στο φως και δημιουργούν ένα σφιχτοδεμένο σύνολο αγωνίας, ερωτηματικών, ανατροπών και εκπλήξεων που θα λυθεί με τον γνωστό και έξυπνο τρόπο της Agatha Christie.

Διαβάζοντας για δεύτερη φορά το βιβλίο και ξέροντας ήδη τον δολοφόνο, μου δόθηκε η ευκαιρία να θαυμάσω την τεχνική της συγγραφέως, γιατί κατά την πορεία της ανάγνωσης διαπίστωσα πως σε τουλάχιστον δύο σημεία χρησιμοποίησε κάποιες προτάσεις απόλυτα ταιριαστές με τη ροή της υπόθεσης, αν τις απομονώσει όμως κάποιος διαπιστώνει πως είναι οι απόψεις της για τα κίνητρα του δολοφόνου! Είναι κάτι πραγματικά δύσκολο να εντοπιστεί και να ταυτιστεί, ειδικά αν διαβάσει κάποιος για πρώτη φορά το κείμενο, μου έκανε όμως μεγάλη εντύπωση και κατάλαβα επιτέλους πραγματικά πόσο μεγάλο και δίκαια επαινέσιμο ήταν το ταλέντο της συγγραφέως! Δεν έχουμε δηλαδή να κάνουμε μόνο με έξυπνες και λογικοφανείς ανατροπές ή με λανθασμένες οπτικές γωνίες αλλά και με παιχνίδι γάτας-ποντικιού πίσω από τις γραμμές του κειμένου! Επίσης οι περιγραφές δεν είναι απλές ή στεγνές, κάποιες φορές περιέχουν και χαριτωμένες παρομοιώσεις: «Σαν να βγήκε ένας θορυβώδης μπάμπουρας από το δωμάτιο και το άφησε εντυπωσιακά σιωπηλό» (σελ. 66).

Πέρα από την καθαρά αστυνομική πλοκή, υπάρχουν και κάποιες σκέψεις-παρατηρήσεις της γράφουσας για την κοινωνία και την εποχή στην οποία ζούσε. Για παράδειγμα, η συγγραφέας φοβάται ακόμη τον απόηχο του πολέμου στην καθημερινή ζωή και τις συνέπειές του (το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1949) κι εκμεταλλεύεται το γεγονός πως ο Τσαρλς Χέιγουορντ και η Σοφία Λεωνίδη γνωρίστηκαν προς το τέλος του ώστε να αναφέρει το εξής: «Ζούμε σ’ ένα παράξενο, πολυτάραχο και κάνε-γρήγορα-να-τελειώνουμε περιβάλλον. Γάμοι και έρωτες ολόγυρά μας γίνονται και ξεγίνονται» (σελ. 19). Μάλιστα, χάρη σ’ έναν λιποτάκτη καθηγητή Ιστορίας, σε άλλο κεφάλαιο αναφέρει: «Εγώ πιστεύω πως ο πόλεμος είναι κακό πράγμα, καταλαβαίνετε; Πιστεύω πως είναι κακό» (σελ. 158). Τέλος, γέλασα πολύ όταν, μέσω της δωδεκάχρονης Τζόζεφιν, πετιέται και μια σπόντα για τον Σέρλοκ Χολμς: «Άλλωστε, δε μ’ αρέσει και τόσο ο Σέρλοκ Χολμς. Τρομερά παλιομοδίτικος. Μετακινούνται με άμαξες» (σελ. 125).

Το ανατρεπτικό αυτό μυθιστόρημα με το σοκαριστικό φινάλε και την τραγική λύση, από τα αγαπημένα της συγγραφέως σύμφωνα με δήλωσή της, κυκλοφόρησε ταυτόχρονα σε Αγγλία και Αμερική το 1949 με τον τίτλο «Crooked house» (Λοξό Σπίτι) που προέκυψε από το παιδικό τραγουδάκι «There was a crooked man» ενώ το 2017 έγινε ταινία με τον ίδιο τίτλο και πρωταγωνιστές την Γκλεν Κλόουζ, την Γκίλιαν Άντερσον κ. ά. Στα ελληνικά υπήρξαν πολλές εκδόσεις ώσπου κυκλοφόρησε από το Λυχνάρι με τον τίτλο «Η σοφίτα με τις αράχνες» και σήμερα (2018) επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός σε μεγαλύτερο σχήμα, με προλογικό σημείωμα και με νέα μετάφραση (της Κατερίνας Δουρίδα). Ως προς το εξώφυλλο ακολουθούν την έκδοση Harper Collins (1985) ενώ έχουν ανακοινώσει πως στόχος τους είναι να κυκλοφορήσουν στα ελληνικά όλα τα αστυνομικά έργα της Agatha Christie.

Πάνος Τουρλής