Ένα κοινωνικό, ηθογραφικό μυθιστόρημα που με αφορμή την οδύσσεια του μικρού Κουτσιούλα διαβάζουμε για την κοινωνική ιστορία της Θεσσσαλίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, που το καταπράσινο αυτό γεωγραφικό διαμέρισμα έχει πια προσαρτηθεί στην Ελλάδα και πλήττεται από ληστές ενώ οι βοσκοί και οι γεωργοί αγωνίζονται για μια χαψιά ψωμί. Με συγκίνησε πάρα πολύ και με ταξίδεψε στα μακρινά, δύσκολα και σκληρά χρόνια όχι μόνο των ενήλικων βιοπαλαιστών αλλά και των αθώων παιδιών που βεβιασμένα μεστώνουν κάτω από τις δύσκολες συνθήκες επιβίωσης της ορεινής και της πεδινής αγροτικής Ελλάδας, μακριά από τα γράμματα, τη μάθηση, την παιδεία.Σε γενικές γραμμές, ο Κουτσιούλας, μετά τη δολοφονία των γονιών του, «υιοθετείται» μέχρι να ενηλικιωθεί από τον άβουλο θείο του που είναι παντρεμένος με τη σατανική Πανάγιω, μια σκληρή γυναίκα που εποφθαλμιά στην περιουσία του παιδιού αλλά του κάνει τον βίο αβίωτο, βασανίζοντας την ψυχούλα του με αδικίες, κακομεταχείριση, κακοποίηση. Έτσι το παιδί κρύβεται στην καλύβα ενός βοσκού για να γλυτώσει κι από κει και πέρα μια σειρά συγκυριών και ανατροπών βελτιώνουν τη ζωή του και αλλάζουν για πάντα το μέλλον του. Ο συγγραφέας, πότε με ντοπιολαλιά και πότε με τρέχοντα, καθημερινό λόγο περιγράφει άριστα την ψυχολογία και την ωρίμανση του Κουτσιούλα και δίνει με αμεσότητα τις αντιλήψεις και τη νοοτροπία των φτωχών και αγράμματων χωρικών απέναντι στις γυναίκες τους και στα παιδιά τους. Κανόνες στοιχειώδους σήμερα υγιεινής τότε θεωρούνταν ανεδαφικοί, οι ανέσεις και τα προτερήματα της σημερινής αστικής για όλους σχεδόν ζωής τότε ήταν δυσνόητα (φανταστείτε να μην έχετε γνωρίσει, τρεχούμενο νερό, ηλεκτρισμό, αυτοκίνητα και ξαφνικά όλα αυτά να τα βλέπετε μπροστά σας!) κλπ. Εξαιρετική ηθογραφία, συγκινητική πλοκή, διαπεραστική ψυχογραφία συγκροτούν ένα καταπληκτικό μυθιστόρημα που δε θα αφήσει κανέναν ασυγκίνητο.
Στην πορεία της ιστορίας, ο συγγραφέας εκμεταλλεύεται διάφορα περιστατικά για να αναπτύξει τις σκέψεις και τις απόψεις του για το σήμερα και για το τότε, όχι όμως με δασκαλίστικο, μονόπλευρο και βαρετό τρόπο. Με ζωντάνια, παρατηρητικότητα και γλαφυρότητα μαθαίνουμε πολλά για την προκοπή των Ελλήνων, για τα λάθη που γίνονταν στην ανατροφή των παιδιών (τόσα ήξεραν, όμως, τόσα έκαναν), για την ιστορία του ελληνικού πολιτισμού, για τα σχέδια, τα όνειρα και την αποδοχή των μεταναστών στη γη της επαγγελίας, την Αμερική, για τις συνθήκες που επικρατούσαν στα κρουαζιερόπλοια με τους μετανάστες, για τις δυσκολίες της αγροτικής και κτηνοτροφικής ζωής.
Ένα πραγματικό σεντούκι γεμάτο νομίσματα αλήθειας και κοσμήματα πραγματολογικών στοιχείων που δε μου επέτρεψε να το αφήσω εύκολα από τα χέρια μου. Κι είναι τόσο αληθοφανές που πραγματικά αναζήτησα αν υπήρξε ποτέ ο μικρός Κουτσιούλας και στην πραγματικότητα! Στα πλεονεκτήματα του βιβλίου είναι και το γεγονός ότι παρά τις παρατηρήσεις και τις νουθεσίες και τις απόψεις του συγγραφέα, πουθενά δεν μπόρεσα να το χαρακτηρίσω βαρετό ή «γραφικό», από αυτά τα ηθικοπλαστικά της νεολαίας και των παιδιών, αντίθετα ο συγγραφέας ξέρει ακριβώς πού να σταματήσει και μέχρι ποιο σημείο να υποδείξει και να τονίσει τα λεγόμενά του! Επίσης, παρ’ όλο που περιγράφονται και σκηνές ληστρικού βίου που μου θύμισαν έντονα τη λεγόμενη λαϊκή λογοτεχνία με τους ληστές των ορέων κλπ. και πάλι ούτε εκεί ακούμπησε το κείμενο, αντίθετα προχώρησε περισσότερο, υψώνοντας γύρω του ένα τείχος απαιτήσεων! Πολλά μπράβο στον συγγραφέα για τη μελέτη και την απόδοση και πολλά μπράβο και στον εικονογράφο, που με απλότητα και αμεσότητα μας δίνει οπτικοποιημένο το φόντο και το σκηνικό του μυθιστορήματος, τους πρωταγωνιιστές και το σκηνικό δράσης τους. Εύφημο μνεία στο υπέροχο εξώφυλλο με το γλυκό παιδάκι!
Πάνος Τουρλής