Η Άλη είναι ένα μικρό κορίτσι που εμφανίζεται σχεδόν μαζί με το λούνα παρκ της πόλης και τα παιδιά αρχικά την αντιμετωπίζουν με περιέργεια και μετά την κυνηγούν και τη βασανίζουν. Το κορίτσι όμως έχει ένα μυστικό που θα αποκαλυφθεί κατά λάθος και θα τα φέρει σε δύσκολη θέση. Ποια είναι η πραγματική της ταυτότητα; Έχει μαγικές δυνάμεις ή συμβαίνει κάτι άλλο; Γιατί οι γονείς επικροτούν τη βάναυση συμπεριφορά των παιδιών τους και προπηλακίζουν χειρότερα αυτό το πλάσμα;
Η Αγγελική Δαρλάση έγραψε ένα υπέροχο, συγκινητικό και ανατρεπτικό βιβλίο για παιδιά από 8 ετών και πάνω γεμάτο συγκλονιστικά νοήματα, οικουμενικές αλήθειες και πολυεπίπεδη πλοκή. Του χάρισα τουλάχιστον τρεις αναγνώσεις γιατί κάθε φορά ήταν και μια διαφορετική ανακάλυψη, ένα ξεχωριστό ταξίδι, ένα εντελώς καινούργιο δώρο. Σε πρώτο επίπεδο έχουμε τη γνωστή ιστορία του διαφορετικού παιδιού που γίνεται αντικείμενο χλεύης, ειρωνείας και κακοποίησης αλλά όσο η ιστορία κλιμακώνεται και ανατρέπει τους χαρακτήρες τόσο βυθιζόμαστε στα δεινά του «ξεχασμένου Ολοκαυτώματος» των Ρομά κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου με τρόπο πανέξυπνο και ευρηματικό. Αν μείνουμε λοιπόν στην πρώτη ανάγνωση, έχουμε μια απαράδεκτη συμπεριφορά γονιών και παιδιών απέναντι σε κάτι ξένο. Ονόματα δεν υπάρχουν στο κείμενο, μόνο η Άλη, το κορίτσι που θα φωτίσει απρόσμενα τις ζωές των κατοίκων της πόλης, οι υπόλοιποι ήρωες αποκαλούνται με προσωνύμια: το αισιόδοξο παιδί, το εσωστρεφές, το σκληρό, το συνηθισμένο. Οι γονείς δεν ξεχωρίζουν, είναι μια a priori επιθετική μάζα που παρακινεί με τη συμπεριφορά της και τη στάση της τα παιδιά να τους μιμηθούν (μήπως αυτό το συγγραφικό εύρημα αντικατοπτρίζει την ελπίδα; Οι γονείς είναι πλέον μεγάλοι με ρατσιστικές αντιλήψεις και αποτελούν μια ομοιογενή μάζα ενώ τα παιδιά ξεχωρίζουν έστω με τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και η συμπεριφορά τους κυμαίνεται από εχθρική σε φιλική και τανάπαλιν).
Η Άλη είναι ένα «διαφορετικό» πλάσμα που σαν παιδί κι αυτό πλησιάζει τα φωτεινά και χαρούμενα φώτα του λούνα παρκ, όπου και συναντά τους συνομηλίκους της κι αρχίζουν τα βάσανά της. Στην αρχή σκέφτηκα πως είναι πρόσφυγας, σύντομα όμως κατάλαβα πως έχουμε έναν βροντερό, αν και διακριτικά γραμμένο, φόρο τιμής στο ολοκαύτωμα των Ρομά, ένα γεγονός που ήξερα ότι δυστυχώς έλαβε επίσης χώρα, δε φανταζόμουν όμως το μέγεθος της κτηνωδίας. Γι’ αυτό και η μικρή ηρωίδα έχει τόση μελαγχολία στο βλέμμα της, γι’ αυτό «κουράστηκε να τρέχει μακριά να σωθεί» (είναι οι μόνες φράσεις που λέει σε όλο το κείμενο!), γι’ αυτό και το τραγούδι της ξεχειλίζει από παράπονο. Έτσι φτάνουμε στο δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης, ακούγοντας τον εθνικό ύμνο των Ρομά «Gelem, gelem» (αφεθείτε στους ήχους του, το συνιστώ) και συνειδητοποιούμε πως η Άλη σηκώνει ένα φορτίο μεγαλύτερο απ’ όσο μπορούν ν’ αντέξουν οι ώμοι της. Τι θα γίνει όμως με τους κατοίκους της πόλης; Θα καταλάβουν το λάθος τους; Θα τους συγχωρέσει το κορίτσι; Τα παιδιά θα καταφέρουν να την αγκαλιάσουν επιτέλους;
Η εικονογράφηση του Βασίλη Κουτσογιάννη είναι υποδειγματική, ρεαλιστική, συναρπαστική και παραστατική. Εξαίρετες οπτικές γωνίες που ως ιδέα είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν, ο καλλιτέχνης όμως τα καταφέρνει επάξια, σουρεαλισμός και πραγματικότητα, χρώματα και σκοτάδι, ανατροπές, συμβολισμοί μα πάνω απ’ όλα αγάπη απέναντι στο δύσκολο θέμα που διαπραγματεύεται το κείμενο είναι γνωρίσματα που με έκαναν να αγκαλιάσω ακόμη περισσότερο το βιβλίο και τα όσα διαδραματίζονται σε αυτό. Από την αρχή σχεδόν διαπίστωσα πως το μαυροπράσινο μαντίλι με το οποίο ντύνουν και βασανίζουν την Άλη έχει τα δικά του μυστικά (προσέξτε τα μαύρα ανεστραμμένα τρίγωνα, τι να συμβολίζουν άραγε; ) με αποτέλεσμα να το ακολουθώ σε κάθε του απεικόνιση και τελικά να δακρύσω με τη θέση του σ’ ένα ολοφώτεινο κατά τα άλλα τοπίο προς το τέλος του βιβλίου γιατί κατάλαβα τι σημαίνει η (μάλλον μάταιη) προσμονή. Δείτε τους αντικατοπτρισμούς του λούνα παρκ στους νερόλακκους, προσέξτε το πάντα μελαγχολικό βλέμμα του κοριτσιού που δε χαμογελάει ποτέ, παρατηρήστε τη θέση που έχει σχεδόν σε κάθε εικόνα κάτι που θα φωτίσει την εκάστοτε σκηνή, αφιερώστε ένα λεπτό στην επίμαχη σκηνή του Ολοκαυτώματος που αποδίδεται αφαιρετικά και ταυτόχρονα με λεπτομέρεια, αφεθείτε στις αλλαγές των εποχών… Ο Βασίλης Κουτσογιάννης είναι το ιδανικό και απαραίτητο συμπλήρωμα της ιστορίας.
«Από μακριά» λοιπόν μπορούμε να φανταστούμε ό,τι θέλουμε με το νου μας, χωρίς αυτό να μας δίνει το δικαίωμα να λοιδωρούμε το διαφορετικό. Το δύσκολο και το άκρως ανθρώπινο είναι να έρθουμε πιο κοντά και να αγκαλιάσουμε εκείνον που θα χρειαστεί τη βοήθειά μας, να χαρίσουμε ένα «γεια» ουσίας σ’ αυτόν που κουράστηκε να τρέχει για να σωθεί και να πάψουμε να ζούμε με στερεότυπα που κατά μεγάλο ποσοστό μας τα έχουν κληροδοτήσει ή επιβάλλει άλλοι. Η Αγγελική Δαρλάση έγραψε ένα από τα ωραιότερα βιβλία για τον ρατσισμό και το φανατισμένο μίσος. Με συγκίνησε, με έβαλε σε σκέψεις, με προβλημάτισε, μου έδωσε έμπνευση και αισιοδοξία για να βελτιώσω τη συμπεριφορά μου. Όλοι μπορούμε, ν’ αλλάξουμε, υπάρχει ακόμη περιθώριο!
Πάνος Τουρλής