Ο ελληνισμός ως οντότητα, ιδέα και πραγματικότητα κατόρθωσε όχι μόνο να κυριαρχήσει, στη διαδρομή των αιώνων, αλλά και να περιφρουρήσει, μέσα από την καλλιέργεια ίδιων θεσμών, την ενότητά του και την εθνική του υπόσταση. Οι όποιες κρίσιμες και καταλυτικές αντιξοότητες δεν οδήγησαν στην πλήρη εξάρθρωσή του. Όπως τεκμηρίωσε επιστημονικά ο Νίκος Σβορώνος, η εκκολαπτόμενη -μετά την αποσύνθεση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας- ιδέα της εθνικής ενότητας είχε αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να επιτρέπει τη συγκέντρωση των ελληνικών δυνάμεων γύρω από την τοπική ηγεσία συντελώντας στη δημιουργία πυρήνων αντίστασης. Μέσα από τις νέες πραγματικότητες και η ιδέα της πολιτικής ενότητας του Ελληνισμού κέρδιζε αδιάκοπα έδαφος. Η τουρκική κατοχή που επιβλήθηκε - αποχωρίζοντας το μεγαλύτερο τμήμα του Ελληνισμού από την κοινότητα των ευρωπαϊκών λαών της Μεσογείου- απλά επιβράδυνε για μερικούς αιώνες μια εξέλιξη που ουσιαστικά δεν είχε ανακοπεί. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Χριστιανική ιδέα ταυτισμένη με την αναπτυσσόμενη εθνική ιδέα (που συγχεόταν ακόμη με την Ορθοδοξία) προετοίμασε αντιστασιακά κινήματα, τα οποία συνετέλεσαν στην ανάπτυξη της εθνικής συνειδητοποίησης των Ελλήνων.
Σ` ολόκληρη τη διάρκεια της οθωμανικής επικυριαρχίας ο Ελληνισμός αγωνίστηκε να οργανωθεί στηριζόμενος σε ίδιους θεσμούς και επωφελούμενος των δυνατοτήτων που του άφηνε η τουρκική κατάκτηση και διοίκηση. Η σταδιακή κατάρρευση του "μεγάλου ασθενούς" παρακολουθείται από τη συνεχή και αδιάλειπτη βελτίωση της υλικής και πολιτικής θέσης του υπόδουλου Ελληνικού έθνους. Στην υπόδουλη Ελλάδα αναπτύσσονται ραγδαία οι προϋποθέσεις προετοιμασίας του σκλαβωμένου Ελληνισμού για ανάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας. [...]

[από την εισαγωγή του βιβλίου]