Το Μυθιστόρημα του Ξενοφώντα είναι το μυθιστόρημα της εποχής που ο ελληνικός κόσμος πνέει τα λοίσθια. Οι πόλεις επιδίδονται σ’ έναν ασταμάτητο πόλεμο μεταξύ τους, ο Πέρσης βασιλιάς παρακολουθεί και παρεμβαίνει, και η Ιστορία εγκυμονεί.
Στην ηττημένη Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Σωκράτης καταδικάζεται σε θάνατο και μερικά από τα καλύτερα παιδιά της αναρωτιούνται για την αξία της δημοκρατίας, της μεγάλης εφεύρεσης του προηγούμενου αιώνα. Ο Πλάτων ιδρύει την Ακαδημία, ενώ ο Ξενοφών παίρνει τη δική του μοναχική πορεία. Ωραίος σαν τον Αλκιβιάδη, γόνος της παλιάς καλής Αθήνας, θα γίνει μισθοφόρος του Κύρου πριν τον εξορίσουν οι συμπολίτες του κατηγορώντας τον για φιλολακωνισμό. Το υπόλοιπο της ζωής του θα το περάσει εξόριστος στην Πελοπόννησο, γράφοντας ένα έργο που κατάφερε να φτάσει ακέραιο ως τις μέρες μας. Κι αυτό μοιάζει με θαύμα: χωρίς φιλοσοφική σχολή να τον υποστηρίζει, χωρίς μαθητές να φροντίζουν για την υστεροφημία του, ελλειμματικός φιλόσοφος κατά πολλούς, μειονεκτικός ιστορικός κατ’ άλλους, ο Ξενοφών κατόρθωσε να διασχίσει τους αιώνες και να φτάσει ως το δικό μας παρόν αρθρώνοντας τον μοναχικό του λόγο, διεκδικώντας την ειλικρίνεια αυτής της μοναξιάς που τον κάνει να μοιάζει παράξενα σύγχρονός μας.

Αυτό που με γοήτευσε περισσότερο στην προσωπικότητα του Ξενοφώντα και με κάνει να τον αισθάνομαι σύγχρονό μας είναι οι αντιφάσεις του, η μοναχικότητά του. Όσο για την εποχή του, είναι η εποχή της παρακμής του ελληνικού κόσμου, κι αυτοί οι άνθρωποι έζησαν την πρώτη μεγάλη κρίση της Δημοκρατίας. Δεν με ενδιαφέρει μονάχα ο αρχαίος κόσμος, η δύναμή του και η αδυναμία του, αλλά και η σχέση του με τον δικό μας κόσμο.
Τάκης Θεοδωρόπουλος

Ρέουσα αφήγηση, χωρίς πλατειασμούς και περιττά, δίχως ίχνος ακαδημαϊσμού, ζωντανεύει όλη την εποχή του Ξενοφώντα χωρίς να περιορίζεται στα της θρυλικής εκστρατείας. Για την ακρίβεια, η εκστρατεία είναι μονάχα ένα (κομβικό βεβαίως) επεισόδιο από τον βίο και την πολιτεία του Ξενοφώντα. Στο επίκεντρο όμως του συγγραφέα είναι ο ίδιος ο Ξενοφών, τόσο ως στρατιωτικός ηγέτης όσο και ως πολιτικός ανήρ αλλά και συγγραφέας.
Ηλίας Μαγκλίνης, Η Καθημερινή