Ο ιστορικός Θουκυδίδης αντλεί την έμπνευσή του, κυρίως από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής του και θεωρεί ως ιστορία το σύνολο των γεγονότων, τα οποία ως μία αλληλουχία αιτίων και αποτελεσμάτων εκτείνονται εμπρός και πίσω σε άπειρο χρόνο και απλώνονται προς τα έξω σε άπειρο χώρο. Αξιοποιεί τις εμπειρίες του και το υλικό που διαθέτει από προγενέστερους ποιητές, ιστορικούς και φιλοσόφους, αλλά το προσαρμόζει στις ανάγκες της δικής του προοπτικής και σκοποθεσίας. Θεωρεί ότι η πορεία του ιστορικού βίου διαμορφώνεται από λογικά και άλογα κίνητρα, αλλά και από δυνάμεις που λειτουργούν έξω από τον άνθρωπο, ανακτώντας δύναμη και παράγοντας αποτελέσματα. Παρακολουθεί με ρεαλιστικό τρόπο ως «άριστος γνώμων και εικαστής» τη φθορά του πολιτικού ήθους στη δημοκρατική πόλη των Αθηνών και τη μετατροπή του μοντέλου δημοκρατίας του Περικλή, στα μοντέλα δημοκρατίας των διαδόχων. Ως βαθύς ανατόμος της «ανθρωπείας φύσεως» και οξύς παρατηρητής της ψυχής κατανοεί ότι τα ανθρώπινα πάθη τίθενται ενίοτε υπεράνω του νόμου. Θέτει τις πολιτικές και θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του κάτω από το φως της λογικής και το πρίσμα της επιστημονικής κριτικής, χωρίς να αποδέχεται στην ερμηνεία της ιστορίας την ύπαρξη μεταφυσικών παραγόντων.