Ο θάνατος του Σπύρου Ασδραχά, ιδρυτικού μέλους και επί χρόνια προέδρου των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ­), βρήκε το 19ο τεύχος του περιοδικού Αρχειοτάξιο, ετήσιας έκδοσης των ΑΣΚΙ, στο τυπογραφείο. Οι μαθητές του, συνάδελφοι, φίλοι και συνοδοιπόροι του κορυφαίου ιστορικού και διανοούμενου τον αποχαιρετούμε με οδύνη. Το Αρχειοτάξιο επιφυλάσσεται να τον τιμήσει όπως του πρέπει σε επόμενο τεύχος.

Το τεύχος, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ, διευρύνει τις θεματικές του περιοδικού, με ένα αφιέρωμα για πτυχές της ιστορίας των ελληνικών εβραϊκών κοινοτήτων.

Το αφιέρωμα, με τίτλο «Εβραίοι και Έλληνες, Έλληνες Εβραίοι», εκκινώντας από δύο παραδοχές –την απόλυτη τομή που συνιστά ο Δεύτερος Παγκόσμος Πόλεμος, καθώς και τη σπουδαιότητα της κοινότητας της Θεσσαλονίκης όσον αφορά την ελληνική περίπτωση και ευρύτερα τον βαλκανικό χώρο– επιχειρεί να πάει τη σχετική συζήτηση ένα βήμα παραπέρα: πρώτον, εξετάζοντας την προγενέστερη χρονικά περίοδο επιχειρεί να συμβάλει στην κατανόηση του τι σήμαινε να είναι κανείς Εβραίος μέσα στο ελληνικό κράτος μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο· δεύτερον, σε αυτή την αναζήτηση συμπεριλαμβάνει τόσο το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης όσο και των μικρότερων εβραϊκών κοινοτήτων που βρίσκονταν διάσπαρτες στη χώρα και για τις οποίες γνωρίζουμε λιγότερα, προκειμένου να αναδειχθεί η ποικιλία και πολλαπλότητα της ελληνικής εβραϊκής εμπειρίας. Για τον λόγο αυτό εξετάζονται οι περιπτώσεις της Αθήνας, των Ιωαννίνων, της Κέρκυρας, κοινοτήτων της Κρήτης και των Δωδεκανήσων, καθώς και θεματικές όπως ο αντισιωνισμός, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και την περίοδο του Μεσοπολέμου. Δίνοντας έμφαση στην εντός της ελληνικής επικράτειας εβραϊκή εμπειρία και στην πολλαπλότητα της εμπειρίας αυτής, το αφιέρωμα φωτίζει πτυχές της συνάντησης της εβραϊκής ταυτότητας, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στο προ-εθνικό πλαίσιο, με τις απαιτήσεις μιας καινούριας, «μοντέρνας» εκείνη την εποχή, ιδέας: της κοινής ελληνικής εθνικής ταυτότητας· μια διαδικασία που δεν είναι γραμμική, ούτε ενιαία για Σεφαραδίτες, Ρωμανιώτες, Ιταλιώτες και Ασκενάζι Εβραίους στις διάφορες κοινότητες, ενώ υπήρξε συγκρουσιακή τόσο εντός των κοινοτήτων όσο και μεταξύ των κοινοτήτων και του κράτους. Στο αφιέρωμα συνεργάζονται οι συγγραφείς: Eyal Ginio, Φίλιππος Κάραμποτ, Μάκης (Ναούμ) Μ. Μάτσας, Valerie McGuire, Ντίνα Μουστάνη, Devin E. Naar, και Katherine Elizabeth Fleming και η επιμελήτρια του αφιερώματος Δάφνη Λάππα.

Το τεύχος περιλαμβάνει τις συνήθεις στήλες του περιοδικού. Στις «Προσεγγίσεις» ο Κωστής Καρπόζηλος γράφει για την 10η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης ως ορόσημο για το κομμουνιστικό κίνημα. Στα «Αρχειολογήματα» ο Θανάσης Γάλλος παρουσιάζει το ημερολόγιο ενός στρατιώτη από το Αλβανικό Μέτωπο, η Κατερίνα Δέδε το ημερολόγιο του Γιάννη Κουμανούδη από το αναρρωτήριο «Τίμιος Σταυρός» (1943) και ο Βασιλης Μανουσάκης σχολιάζει ένα ντοκουμέντο για τη λεηλασία της Εθνικής Τράπεζας Μεσσήνης από τα τάγματα ασφαλείας και τους Γερμανούς (1944). Στη στήλη «Μνήμες» η Μαρία Ηλιού καταθέτει την προσωπική της εμπειρία από τη συμμετοχή της στο αριστερό νεολαιΐστικο κίνημα της δεκαετίας του ’50. Στις «Διασταυρώσεις» ο Χρήστος Λούκος εξιστορεί περιπτώσεις απώλειας ή διάσωσης αρχείων με αφορμή την πρωτοβουλία Archive Alert, ενώ στις «Αναγνώσεις» ο Νίκος Τζαφλέρης γράφει για τους Έλληνες Εβραίους στην περίοδο της Κατοχής. Τέλος, ο Μιλτιάδης Πολυβίου αποχαιρετά τον Πάνο Δημητρίου, ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς, που έφυγε από τη ζωή το 2017. Το τεύχος συμπληρώνεται με το Ημερολόγιο των ΑΣΚΙ, τις νέες προσκτήσεις και την πλούσια δράση τους στη διάρκεια της χρονιάς που φεύγει. Τέλος. η Πόπη Πολέμη γράφει λίγα λόγια με αφορμή την «ενηλικίωση» του περιοδικού.