Πρόσφατα κυκλοφορήθηκε ἀπό τίς Ἐκδόσεις Ἰνφογνώμων σέ τρίτη ἔκδοση μέ 356 σελίδες ἡ ἱστορικογλωσσική μελέτη τοῦ Κώστα Β. Καραστάθη «Ἀρβανίτες, Ἀπόγονοι Μινωιτῶν Κρητῶν». Ὁ συγγραφέας βασιζόμενος σέ πλῆθος ἱστορικῶν στοιχείων καί στόν ὁμηρικό γλωσσικό πλοῦτο, κυρίως τόν μεγάλο ἀριθμό τῶν ἀρχαίων Κρητικῶν ἰδιωματικῶν λέξων πού κουβαλάει τό ἀρβανίτικο ἰδίωμα μέχρι σήμερα, ἐμφανίζει ἀδιαμφισβήτητη τήν καταγωγή τῶν Ἀρβανιτῶν μας ἀπό τήν Κρήτη τῶν προϊστορικῶν χρόνων. Οἱ ἔποικοι τῆς Λιβουρνίας (σημερινῆς Κροατίας), προϊστορικοί Κρῆτες, προερχόμενοι ἀπό τήν ἀποικία τους Ἰαπυγία τῆς Κάτω Ἰταλίας, ἔκτισαν τήν πρωτεύουσά τους στό νησί Σκαρδώνα καί τήν ὀνομάτισαν Ἄρβη, ὄνομα μεγάλης προϊστορικῆς πόλης τῆς Νότιας Κρήτης, ἐποίκησαν τά γύρω νησιά καί ὀνομάστηκαν Ἄρβιοι ἤ Ἄρβοι ἤ καί Ἄβροι,τό τελευταῖοπιθανότατα ἀπό τούς γείτονές τους (Ίλλυρικά Abri).

Ὅταν οἱ Ἄρβοι ἤ Ἄβροι ἐγκατέλειψαν τά νησιά τους στή Λιβυρνία καί μετακινήθηκαν νοτιότερα (6^ος αἰώνας π. Χ.) ἔδωσαν στήν καινούργια πατρίδα τους τήν ὀνομασία Ἄρβων - πάλι ἀπό τί ρίζα αρβ τῆς τοπωνυμίας τους Ἄρβης - καί στούς ἑαυτούς τους τήν ὀνομασία Ἀρβώνιοι. Καί ὅταν τελικά, κατά τό 200 π.Χ., πιεζόμενοι ἀπό τό ρωμαϊκό στρατό, κατέφυγαν στά Ἀκροκεραύνια βουνά, ὅπου παρέμειναν μέχρι τό 1200 μ. Χ. καί πάλι ἀπό τή ρίζα αρβ- ὀνομάτισαν τήν τρίτη προσωρινή ἰλλυρική πατρίδα τους Ἄρβανον καί τούς ἑαυτούς τους Ἀρβανίτες.

Τόν 1^ο αἰώνα μ. Χ. οἱ Ἄρβοι βρίσκονταν πλέον στά Κεραύνια βουνά, ἀλλ ἐκεῖνα τά νησιά, ὀνομάζονταν ἐκόμη ἀπό τούς γηγενεῖς Λιβυρνούς Κ ρ η τ ι κ ά! (Πλίνιος, Naturalis Historia , γ΄βιβλίο, τελευταῖο κεφάλαιο.)

Ὅλους τούς χρόνους σ’ ὅλους τούς τόπους, πού ἔζησαν oἱ Ἄρβοι (καί ἀργότερα Ἀρβώνιοι καί Ἀρβανίτες, γείτονές τους εἶχαν τούς Χελιδόνιους καί τούς Ταυλάντιους, ἰλλυρικά φύλα, μέ τά ὁποῖο συμβίωναν γειτονικά καί εἰρηνικά χρησιμοποιώντας κοινό γλωσσικό ὄργανο τήν ἑλληνοϊλλυρική διάλεκτο, δηλαδή τά Ἀρβανίτικα, πού συνδιαμόρφωσαν δίχως ποτέ οἱ ἀπόγονοι τῶν Κρητῶν νά ἐξιλλυριστοῦν οὔτε νά ξεχάσουν τήν ἑλληνική γλώσσα τους!

«Καί ἦρθαν χρόνοι δύσκολοι καί μῆνες ὀργισμένοι». Ἡ πανώλη εἶχε ἀποδεκατίσει τόν πληθυσμό τῆς Ἑλλάδας καί ἡ τουρκική λαίλαπα ἀπειλοῦσε τή χώρα μέ ἀφανισμό. Ὅμως μεταξύ 13^ου καί 14^ου αἰώνων πλημμύρισε ὁ πλατύς κάμπος τῆς Θεσσαλίας ἀπό Ἀρβανίτες, πού κατηφόρισαν ἀπό τά Ἀκροκεραύνια, Ἀρβα­νιτόβλαχους ἀπό τήν Πίνδο καί τά βουνά τῆς Ἰταλίας, Βλάχους ἀπό τά ἑλληνικά βουνά. Γνήσιοι Ἕλληνες ὅλοι αὐτοί. Ἦταν οἱ ἐφεδρεῖες τοῦ Ἑλληνισμοῦ, πού ἡ Θεία Πρόνοια διατηροῦσε στίς ἀκρώρειες καί πού τώρα διαμοίρασε στή Νότια Ἑλλάδα μέ σκοπό νά διασώσει τό Ἕλληνικό ἔθνος. Καί ἦσαν αὐτοί πού μαζί μέ τούς γηγενεῖς Ἕλληνες ἀγωνίστηκαν 400 χρόνια γιά τήν ἐπιβίωση τοῦ Ἑλληνικοῦ Γένους καί τήν Ἀπελευθέρωσή του.