Το γλωσσικό ζήτημα και ο εκπαιδευτικός δημοτικισμός αποτέλεσαν πεδία πολιτικών, κοινωνικών και εκπαιδευτικών αντιπαραθέσεων στο σύνολο του νέου ελληνισμού και παράλληλα έδωσαν το καθοριστικό στίγμα στο εκπαιδευτικό και πολιτισμικό προφίλ της σύγχρονης Ελλάδας. Η περίοδος που τα παραπάνω ζητήματα ωριμάζουν και οξύνονται στην ελληνική κοινωνία, χωρίς, ωστόσο, να λυθούν οριστικά, ήταν το τέλος του 19ου και οι αρχές του 20ου αιώνα. Την ίδια περίοδο το εθνικό ζήτημα γνωρίζει κρίσεις και αδιέξοδα και οδηγείται στη λύση του με την τραγική κατάληξη της Μικρασιατικής Καταστροφής. Οι Έλληνες που ζούσαν στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούσαν ζωτικό τμήμα του ελληνισμού. Η Κωνσταντινούπολη θεωρούνταν ένα από τα εθνικά κέντρα (το άλλο ήταν η Αθήνα), καθώς εκεί ήταν (και παραμένει) η έδρα της κεφαλής της Ορθοδοξίας, ενώ εκεί διαβιούσε, αναπτυσσόταν και παρήγαγε πολιτισμό ένα μεγάλο μέρος του υπόδουλου ελληνισμού. Τον ελληνικό πληθυσμό της Πόλης διαπερνούσαν και επηρέαζαν την περίοδο αυτή όλα τα ιδεολογικά, κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα που διαμορφώνονταν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος και απασχολούσαν την ελληνική κοινωνία.
Η ιστορία του γλωσσικού ζητήματος και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού έχει μελετηθεί με συστηματικό τρόπο όσον αφορά το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Στην Πόλη τα ίδια ζητήματα όχι μόνο απασχόλησαν και διαίρεσαν τους ομογενείς, αλλά ορισμένες φορές εκδηλώθηκαν χρονικά νωρίτερα απ` ότι στο ελληνικό βασίλειο. Συχνά μάλιστα συνδέθηκαν με τις απόψεις διανοουμένων της Πόλης και απόψεις που επηρέασαν Έλληνες διανοούμενους. Ωστόσο η εκδήλωση και η εξέλιξη του γλωσσικού και του γλωσσοεκπαιδευτικού ζητήματος στην ελληνική κοινότητα της Πόλης δεν αποτέλεσαν αντικείμενα επισταμένων ερευνών. Ένα μέρος του κενού αυτού φιλοδοξεί να καλύψει η παρούσα έρευνα [...]

[Απόσπασμα από το κείμενο της εισαγωγής της έκδοσης]