Η αρχόντισσα της Σμύρνης

του Θάνου Κονδύλη

Προσοχή, η παρουσίαση μπορεί να περιέχει SPOILERS

Χαλίλ και Ηλέκτρα. Σμύρνη πριν το 1922. Αυτός γιος του επιστάτη του κτήματος της οικογένειάς της. Αυτή γόνος πλούσιας οικογένειας. Μεγαλώνουν μαζί από παιδιά, βιώνοντας την ανωτερότητα των Ελλήνων απέναντι στους Τούρκους. Κι όμως ερεωτεύονται αγνοώντας κάθε στερεότυπο! Με την άφιξη του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το 1919 ο Χαλίλ αποφασίζει να υπερασπιστεί την πατρίδα του και κατατάσσεται στον στρατό. Η Ηλέκτρα ζει χωρίς να το ξέρει τις τελευταίες ξένοιαστες μέρες της Σμύρνης περιμένοντάς τον. Και φτάνει ο μαύρος Αύγουστος του 1922.

Αυτό είναι το πρώτο μέρος της ιστορίας. Το οποίο γνωρίζουμε από την τριτοπρόσωπη αφήγηση της ιστορίας του Χαλίλ και το ημερολόγιο της Ηλέκτρας. Ειδικά στο ημερολόγιο της Ηλέκτρας ο συγγραφέας περιγράφει με πολύ καλή γραφή και αμεσότητα όλον τον μικρόκοσμο μιας άνηβης κοπέλας που γίνεται σιγά σιγά γυναίκα. Τη νοοτροπία της, το λεξιλόγιό της, τις αντιλήψεις της για τον κόσμο που την περιβάλλει. Η Σμύρνη μας ανοίγει κάθε σπίτι, κάθε φτωχογειτονιά της. Μαθαίνουμε για τη ρυμοτομία της πόλης, σχεδόν για όλα τα μαγαζιά της, την κουλτούρα, τις εφημερίδες, τα σχολεία, τις χοροεσπερίδες, μια εξαιρετική τοιχογραφία της πόλης που εξαφανίστηκε για πάντα εδώ κι 90 χρόνια. Χωρίς εξάρσεις, με αντικειμενικότητα και ουδετερότητα, ο Χαλίλ και η Ηλέκτρα υπερασπίζονται και προασπίζονται ο καθένας τη δική του πλευρά απέναντι στις καταστάσεις, οπότε μπορούμε να διαβάσουμε για όλες τις πλευρές, για τους αδικημένους και για τους νικητές. Εντύπωση προκαλεί ο πλατωνικός έρωτας της Ηλέκτρας με τον μικρό Αριστοέλη Ωνάση και τις περιπέτειες που ζήσανε μέχρι να τον απορρίψει! Με τα μάτια της Ηλεκτρας ζούμε κάθε στιγμή της τελευταίας εβδομάδας των Ελλήνων της Σμύρνης και με πολλές φριχτές και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Ο πόνος, η αγωνία, η ανάγκη για επιβίωση, τα λάφυρα, τα πτώματα, οι βιασμοί, οι Μεγάλες Δυνάμεις, όλα περνάνε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αντικειμενικά και ξεκάθαρα.

Στο δεύτερο μέρος, με αφετηρία την πλούσια Μελέκ, κόρη της Ηλέκτρας και του Χαλίλ, μαθαίνουμε σιγά σιγά, με εναλλάξ τριτοπρόσωπη και πρωτοπρόσωπη αφήγηση τι συνέβη μετά το 1922. Η Ηλέκτρα έπεσε θύμα βιασμού και ήταν αιχμάλωτη των Τούρκων μέσα στη Σμύρνη. Ο Χαλίλ, αξιωματικός πλέον του στρατού, την ανακάλυψε και την έσωσε. Μαζί με τη Σμύρνη προσπαθούν κι αυτοί να ανασυγκροτηθούν. Η οικογένειά της διασώθηκαν στην Αθήνα και βρέθηκαν μετά από καιρό. Ο Χαλίλ παντρεύτηκε την Ηλέκτρα, όμως μια σειρά από γεγονότα και ατυχείς συγκυρίες διέλυσαν την αγάπη τους και τα αγνά αισθήματά τους. Η Ηλέκτρα ερωτεύτηκε τον δημοσιογράφο Τζον Μάντοξ και υπέκυψε στον έρωτά του. Η Μελέκ είναι ο καρπός της αγάπης τους. Παράλληλα, και κρυφά από όλους, η Ηλέκτρα περιμαζεύει ορφανά παιδιά από τους δρόμους και τα ερείπια της πόλης και σιγά σιγά συγκροτεί ένα άτυπο ορφανοτροφείο. Με τα χρόνια η φήμη της γιγαντώνεται και το ορφανοτροφείο τίθεται υπό την αιγίδα του κράτους. Αυτήν τη μυστηριώδη γυναίκα θέλει να γνωρίσει ο Μάντοξ και στην έρευνά του συναντά την Ηλέκτρα, με την οποία ερωτεύονται. Αφηγούμενος τη ζωή του Τζον Μάντοξ, του οποίου η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα λίγο πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή, διαβάζουμε και γνωρίζουμε την υποδοχή των προσφύγων από την Ελλάδα, τη συμπεριφορά των Ελλαδιτών απέναντι στους \"ξένους\", τη νοοτροπία της αστικής τάξης μετά το 1922 και πώς αυτή επηρρεάστηκε από την άφιξη των προσφύγων κλπ. Χρόνια αργότερα, ο Τζον αποκαλύπτει στη Μελέκ ότι αυτός είναι ο πραγματικός της πατέρας και της εξηγεί γιατί δεν εμφανίστηκε τόσοσν καιρό, σεβόμενος τα αισθήματα που εξακολουθούσε να έχει η Ηλέκτρα για τον Χαλίλ, στον οποίο και επέστρεψε.

Μια όμορφη και τρυφερή ιστορία αγάπης, διαποτισμένη με αληθινές ιστορίες φρίκης, γεμάτη ιστορικά γεγονότα, ιδωμένα και από την ελληνική και από την τουρκική πλευρά, πολυδιάστατη γραφή, αληθινά αισθήματα, ρομαντισμός χωρίς να καταντά γελοιότητα, στέρεοι διάλογοι, αισθήματα και νοοτροπίες καλοδοσμένα, ωραία εξέλιξη της πλοκής και χειρισμός της ιστορίας, σε γενικές γραμμές ένα καλογραμμένο και αξιοπρεπές βιβλίο για έναν έρωτα που φούντωσε στη Σμύρνη μαζί με τη φωτιά της πόλης. Ναι έχουμε έρωτα διαφορετικών τάξεων, επιπέδων και κουλτούρας αλλά επιμένω ότι όλα είναι καλογραμμένα, δεν ξεφεύγει τίποτα από πουθενά και τίποτα δεν είναι φανφαρόνικο. Γνήσιο, αυθεντικό, αληθινό κείμενο! Στα συν οι τουρκικοί ιδιωματισμοί και γενικά η \"ομιλία\" όλων των προσώπων. Μην το χάσετε!

Πάνος Τουρλής