Πρώτα πρώτα να ξεκαθαρίσω ότι το βιβλίο το διάβασα ως αναγνώστης και δεν το μελέτησα ως ερευνητής, επομένως δεν είμαι σε θέση να εντοπίσω λάθη ή αβλεψίες συγκριτικά με άλλες πηγές. Υπό αυτές τις συνθήκες λοιπόν στο βιβλίο αυτό ήρθα σε άμεση επαφή με τις υπόγειες και υποχθόνιες \"σκευωρίες\" που εξυφαίνονταν στην Τουρκία από τα τέλη του 18ου ως τις αρχές του 20ού αιώνα (από τις τελευταίες ανάσες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως τα πρώτα βήματα της κοσμικής Τουρκίας). Υποστηρίζω κι εγώ με την ήκιστη πείρα μου ότι η εκδίωξη του ελληνικού και όχι μόνο πληθυσμού από τα τουρκικά εδάφη ήταν καλοσχεδιασμένη κίνηση, με υπόβαθρο και παρελθόν κι όχι κάποια επφανειακή και φαινομενική αντεκδίκηση των Τούρκων άμα τη αφίξει του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη το 1919. Υπήρξαν άνθρωποι, υπήρξαν συγκυρίες, υπήρξαν περιστάσεις, υπήρξαν φίλοι (όσο φίλος μπορείς να είσαι με κάποιον όταν κοιτάς τα δικά σου συμφέροντα) που βοήθησαν, ενίσχυσαν και υπέθαλψαν αυτό το σκεπτικό.
Η παρούσα εργασία εστιάζεται στους τρεις πρώτους κύκλους του διωγμού κι επιχειρεί να παρουσιάσει τις αιτίες, τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν και οδήγησαν στην απόφαση για την εκκαθάριση, τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν ώστε να επιτευχθεί το προσδωκώμενο αποτέλεσμα, τα πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στη διαδικασία αυτήν και να καταδείξει την ταυτοπροσωπία μεταξύ των πρωταγωνιστών, ως Νεότουρκων κατά την πρώτη περίοδο και ως κεμαλικών αργότερα. Δεν έχουμε δηλαδή άλλη μια ιστορία περί των δεινών και των κακουχιών της Ελλάδας αλλά τη διπλωματική επεξήγηση της συμπεριφοράς (;) των Τούρκων απέναντι στον ελληνικό, τον αρμενικό, τον εβραϊκό και τον ποντιακό πληθυσμό.
Ομολογώ ότι κάπου κάπου η γραφή είναι λίγο στριφνή και δυσνόητη συντακτικά (σε κάποια σημεία διάβαζα την ίδια πρόταση ξανά και ξανά) αλλά σε γενικές γραμμές το κείμενο διαβάζεται και αντλούνται σημαντικές πληροφορίες. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πηγές και μαρτυρίες, τις οποίες παραθέτει (κάποιες εκτενώς στο Παράρτημα), παρέχει ένα σωρό στοιχεία και ονόματα, αναλύει το σκεπτικό και τη νοοτροπία των πρωταιτίων κάθε φιλοτουρκικής και εθνικιστικής περιόδου της Τουρκίας και μας δείχνει χωρίς εθνικιστικές κορόνες και εξάρσεις, χωρίς μεροληψία ή διδακτισμό (του στυλ \"να, κοιτάξτε τι μας κάνανε\") τι συνέβαινε στα παρασκήνια της τουρκικής διπλωματίας.
Δυστυχώς όμως ελλείπει η βιβλιογραφία (το θεωρώ μεγάλη έλλειψη να μην υπάρχει ενιαίος, συγκεντρωτικός πίνακας), παρ\' όλο που παρατίθενται αρκετά αποσπάσματα από βιβλία, κυρίως στις υποσημειώσεις του κειμένου. Επιπλέον στην παράθεση των βιβλιογραφικών παραπομπών δεν υπάρχει εκδότης, δηλαδή έχουμε τη μορφή \"Βλ. σχετ. Ροδάς Μιχαήλ, Πώς η Γερμανία κατέστρεψε τον ελληνισμόν της Τουρκίας, Αθήνα 1978, σελ. 52-53\" (σελ. 100, υποσημείωση 105) ή το ακόμη χειρότερο (που ευτυχώς εμφανίζεται άπαξ) \"Από τις τελευταίες δημοσιεύσεις σχετικές με το θέμα είναι και οι 14 τόμοι του καθηγητή Κωνσταντίνου Φωτιάδη που περιέχουν μεγάλο όγκο αρχειακού υλικού ...καθώς και η επιτομή του έργου που εξέδωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία\" (σελ. 120, υποσημείωση 129) [τίτλο δεν έχουμε των έργων αυτών ή πότε κυκλοφόρησαν;]. Τέλος, αν και παραδέχομαι ότι δεν γνωρίζω τι γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις βιβλιογραφικά, παρατίθενται αποσπάσματα κειμένων είτε στα τουρκικά είτε στα αγγλικά χωρίς μετάφρασή τους στα ελληνικά, αν και κάποια ποιήματα στις αρχές κάποιων κεφαλαίων παρατίθενται αυτούσια και σε υποσημείωση η μετάφρασή τους. Αυτά είναι κάποια λαθάκια που ασχημαίνουν την εικόνα μιας κατά τα άλλα διαφωτιστικής μελέτης και μιας εις βάθος έρευνας για μια τόσο κοντινή και τόσο άγνωστη παρασκηνιακή περίοδο της Τουρκίας και της Ελλάδας.
Πάνος Τουρλής