612 μ. Χ., Κωνσταντινούπολη. Ο μυρεψός Ζήνωνας επιτέλους αποκτά τον πολυπόθητο γιο και στο συμποόσιο που θα παραθέσει προς τιμήν της γέννησής του θα συμβούν πολλά γεγονότα που σταδιακά θα οδηγήσουν στη δολοφονία του ζηλόφθονου αργυροπράτη αδερφού του. Ποιος τον σκότωσε και γιατί; Πόσο ένοχοι είναι οι ήρωες που μας συστήνει σταδιακά η κυρία Όλγα Κοτσιρέα από σελίδα σε σελίδα;Πώς επηρεάζει την ψυχολογία των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης η ήττα που υπέστη ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος στη μάχη με τον Χοσρόη Β΄; Πώς είναι να ζει κανείς στη βασίλισσα των πόλεων τον 7ο αιώνα μ. Χ., με στρατιώτες, πόρνες, αυτοκράτορες, αξιωματικούς, εμπόρους;Το μυθιστόρημα, παρ’ όλο που κινείται γύρω από τη δολοφονία του Σαβίνου, είναι περισσότερο κοινωνικό και ιστορικό παρά αστυνομικό, μιας και τα γεγονότα οδηγούν από μόνα τους τον αναγνώστη να καταλάβει ποιος είναι ο δολοφόνος και γιατί. Άλλωστε, η πλοκή είναι έτσι σχεδιασμένη που η δολοφονία έρχεται ως φυσική συνέχεια κάποιων γεγονότων και δεν αλλάζει η λογική αλληλουχία τους. Ο αναγνώστης είτε θα το αγαπήσει είτε θα κουραστεί γιατί έχει πάρα πολλά περιστατικά και ενδελεχέστατη ανάλυση χαρακτήρων, γραμμένα όλα όμως με τέτοιο τρόπο που προσωπικά δεν μπορούσα να σταματήσω την ανάγνωση. Πολλές φορές έπιανα τον εαυτό μου να λέει: -«Γιατί συνεχίζω να διαβάζω; Εσωτερικές σκέψεις είναι ή περιγραφή σπιτιού ή περιγραφή αρματοδρομίας κλπ. που με καθυστερεί από τη συνέχιση της ιστορίας». Κι όμως, η άριστη γνώση της εποχής, των συνηθειών, των ηθιών και των εθίμων σε συνδυασμό με μια συναρπαστική γραφή ήταν χαρακτηριστικά που με κράτησαν ως την τελευταία σελίδα και ας έμεινα αρκετά πίσω ως προς τον ρυθμό ανάγνωσης.
Ο μυρεψός ως επαγγελματίας πουλάει μπαχαρικά, βότανα και αρωματικές ύλες κι έχει μια σχετική οικονομική άνεση. Έτσι και ο Ζήνωνας ζει σε ένα όμορφο σπίτι με τις έξι κόρες του και τον γιο του, Λέοντα. Έχει υπηρετικό προσωπικό και μια στοργική σύζυγο. Έχει κοινωνικές επαφές και καλούς φίλους. Μόνο που όλα αυτά είναι φθόνος για τον αδελφό του, Σαβίνο, έναν άντρα που παντρεύτηκε την άσχημη κόρη ενός αργυροπράτη ώστε να αποκτήσει περιουσία, μόνο που η γυναίκα του αποδείχτηκε στέρφα κι από τότε σταδιακά ο Σαβίνος άρχισε να χάνει την επαφή με την πραγματικότητα.
Μήλον της έριδος και θα έλεγα πρωταγωνίστρια είναι η ορφανή, πανέμορφη, παρθένα, αθώα υπηρέτρια Ιουλία, που ο Ζήνωνας την πήρε υπό την προστασία του για τους δικούς του λόγους. Αυτή η γυναίκα ερωτεύτηκε τον Ανατόλιο, υπάλληλο του αφέντη της, τον ίδιο άντρα που ερωτεύτηκε και η μεγαλύτερη κόρη του Ζήνωνα, Ειρήνη. Κομμάτι κομμάτι λοιπόν σχηματίζεται ένα ιδιόμορφο ερωτικό γαϊτανάκι με απρόβλεπτες εξελίξεις και ανατροπές. Ίσως αυτή να είναι και η ένστασή μου ως προς το μυθιστόρημα. Η Ιουλία είναι σχεδόν παντού και όλοι οι άντρες τη θέλουν, στοιχειώνει τα όνειρά τους άθελά της και την κυνηγούν όσο και όπως μπορούν. Ο Ανατόλιος ζει τον έρωτά του μαζί της ενώ την επιθυμεί ο Σαβίνος, τη στιγμή που η σύζυγος του Ζήνωνα αρχίζει να σκέφτεται πως πρέπει να την παντρέψουν τώρα που είναι μικρή και ακριβώς την περίοδο που ο περίγυρος του Ζήνωνα αρχίζει να του βάζει φιτιλιές, με σαφή υποννούμενα του στυλ «την έχεις σπίτι σου και δεν την έχεις κάνει ερωμένη σου;», «τη δέχτηκες μόνο από φιλανθρωπία ή την αγάπησες» κλπ, κάτι που στο τέλος πείθει τον άτεγκτο ως τότε και πιστό στη γυναίκα του, στις αρχές του και στους νόμους της πόλης του, άντρα να αρχίσει να βασανίζεται από πόθο γι’ αυτό το πλάσμα! Ευτυχώς η συγγραφέας προέβλεψε νωρίς πως ειδικά αυτό το κομμάτι της ιστορίας θα ήταν εντελώς ανεδαφικό και το έσωσε με ωραίο, στρωτό τρόπο που θα το ανακαλύψει ο αναγνώστης μόνος του ακολουθώντας την ιστορία του μυρεψού.
Όπως έγραψα και στην αρχή, η κυρία Κοτσιρέα ξεδιπλώνει ταυτόχρονα με εμβρίθεια και τεκμηρίωση τον μακρόκοσμο της πόλης και με σαφήνεια και διεισδυτικότητα τον μικρόκοσμο των χαρακτήρων. Από τη μια η εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου αναβιώνει με υπέροχες, παραστατικότατες περιγραφές, οπότε και περπάτησα σε γνωστά ιστορικά τοπόσημα, σε χαμάμ, στον Ιππόδρομο, στο παζάρι, στο ίδιο το παλάτι. Τα ιστορικά γεγονότα, χωρίς να παρεμβαίνουν στην πορεία της πλοκής, τα ένιωθα παντού γύρω μου (οι πρωταγωνιστές ζούσαν πάντα στον απόηχό τους) και με συνεπήρε πολλές φορές η αντιδικία Πράσινων και Βένετων, η αγωνία των φτωχότερων για το τι θα απογίνουν έτσι και επιτεθούν εχθροί στην αυτοκρατορία κλπ. Μικρές λεπτομέρειες προσέδιδαν αληθοφάνεια και έστηναν μπροστά στα μάτια μου μια ολόκληρη εποχή και μια ακόμη και σήμερα μαγική πόλη.
Από την άλλη η καταγραφή των χαρακτηριστικών και της ψυχολογίας του κάθε ήρωα στο μυθιστόρημα είναι μοναδική. Από τον πιο δευτερότριτο περαστικό ως τον κυριότερο πρωταγωνιστή, όλοι φωτογραφίζονται αδρά, στέρεα και με ουσιαστικό περιεχόμενο, το οποίο ξεδιπλώνεται σταδιακά, ευπρεπώς, όπου και όπως δει και όχι εκβεβιασμένα. Τα γεγονότα και η δράση είναι που συμπληρώνουν την ταυτότητα των ηρώων και όχι ένα περιγραφικό παρελθόν. Ίσως όμως αυτή ακριβώς η ενδελέχεια να κουράσει και να αποθαρρύνει τον αναγνώστη, γιατί ήταν υπερβολικά πολλά, αν και απαραίτητα, όλα αυτά τα στοιχεία. Θα παραδεχτώ ότι προς το τέλος δεν κρατιόμουν και ήθελα να δω πώς θα ολοκληρωθεί αυτή η ιστορία, οπότε άρχισα να το ξεφυλλίζω, με αποτέλεσμα να μάθω το τέλος, όμως και να νιώσω μισός γιατί μου έλειπαν βασικά κίνητρα των αιτίων που έφεραν το βιβλίο στην ολοκλήρωση. Ναι, το ξαναδιάβασα (μεταξύ μας).
Τελευταία μου ένσταση είναι ο ασαφής διαχωρισμός μεταξύ παρελθόντος και παρόντος. Το βιβλίο ξεκινάει με τη δολοφονία του Σαβίνου και στο επόμενο κεφάλαιο ξεκινάει η ιστορία σχεδόν από την αρχή, χωρίς όμως να υπάρξει κάποια πληροφόρηση για το πού βρισκόμαστε χρονικά είτε σε κάποια επικεφαλίδα είτε στην αρχή του κεφαλαίου. Και η συγγραφέας πηγαινοφέρνει τον αναγνώστη από το σήμερα στο χτες και τανάπαλιν χωρίς κάποια καθοδήγηση ή ένδειξη, οπότε η προσοχή πρέπει να είναι τεταμένη για να μη χαθεί η συνέχεια της ιστορίας.
«Ο μυρεψός» είναι ένα απαιτητικό αλλά και βατό κείμενο που θα αγαπήσουν όσοι έχουν απαιτήσεις από το ιστορικό μυθιστόρημα. Οι υποσημειώσεις προσφέρουν περισσότερες ιστορικές λεπτομέρειες χωρίς να βαραίνουν την πλοκή, η συγγραφέας έχει καταγράψει μια συγκλονιστική ιστορία με δεκτό τέλος, απλώς θέλει λίγη παραπάνω προσοχή κατά την ανάγνωση λόγω των συνεχών πρωθύστερων και λόγω της λεπτομερέστατης απόδοσης της εποχής και του τόπου. Δώστε του τον χρόνο που του χρειάζεται και θα βγείτε κερδισμένοι.
Πάνος Τουρλής