«Ο μεγάλος σοφός» είναι η ιστορία του βυζαντινού λογίου Θεόδωρου, που ξεκίνησε ως αντιγραφέας και δόκιμος μοναχός στη Μονή Στουδίου της Κωνσταντινούπολης και τρία χρόνια πριν την Άλωση του 1453 κατέφυγε στη Φλωρεντία, έγινε δεξί χέρι του αυτοκράτορα Κόζιμο των Μεδίκων και αργότερα του εγγονού του, Λαυρέντιου του Μεγαλοπρεπούς. Η Αναγέννηση και η Φλωρεντία του 15ου αιώνα, οι αρχές της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, η πολύτιμη γνώση που φυλασσόταν στα μοναστήρια γραμμένη σε χειρόγραφα, η πνευματική αναγέννηση στη Βενετία που ξεκίνησε από τον Άλδο Μανούτιο, η άνοδος και η πτώση του οίκου των Μεδίκων, ο 10χρονος τότε Νικολό Μακιαβέλι, η έπαρση και η τιμωρία, ο σατανικός Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα είναι όλοι εδώ και συγκροτούν μια σπάνια από πλευράς τεχνικής και δεξιότητας τοιχογραφία της εποχής και των ανθρώπων.Ο Κόζιμο των Μεδίκων (1389-1464) ήταν ο πρώτος της δυναστείας, μεγαλοτραπεζίτης και πάτρονας των Τεχνών, με υποκαταστήματα σε όλη την Ευρώπη. Την εποχή των Μεδίκων γεννήθηκε η ιταλική αναγέννηση, η Φλωρεντία έγινε το πολιτιστικό κέντρο της Ευρώπης, τη ζωή τους την κατέγραψε ο Νικολό Μακιαβέλι, πολλά θαύματα της ιταλικής αρχιτεκτονικής στη Φλωρεντία είναι έργο δικό τους! Ο Κόζιμο κυριάρχησε στην οικονομική, πολιτική αλλά και καλλιτεχνική ζωή της Φλωρεντίας, παίζοντας ταυτοχρόνως καθοριστικό ρόλο στην ιταλική και ευρωπαϊκή ιστορία του καιρού του: εξόρισε τους πολιτικούς του αντιπάλους, χρησιμοποίησε παρασκηνιακά πάπες και βασιλιάδες ως μαριονέτες και άφησε κληρονομιά μια απίστευτη περιουσία που θα επηρέαζε πολιτική, διπλωματία και τέχνη όσο λίγα πράγματα του καιρού…Πέρα από την πρωτόγνωρη οικονομικά υποστήριξή του στις καλές τέχνες, ο Κόζιμο οργάνωσε και μια από τις πρώτες και σοβαρές προσπάθειες ανεύρεσης αρχαίων παπύρων και περγαμηνών, τόσο εντός της χριστιανοσύνης όσο και στην Ανατολή, πληρώνοντας σουλτάνους και χαλίφηδες να του παραδώσουν ό,τι αρχαίο σύγγραμμα είχαν στην κατοχή τους. Αυτά τα έργα των αρχαίων συγγραφέων αποτέλεσαν τη βάση της ονομασθείσης από τον εγγονό του Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης, την ίδια ώρα που έβαλε στρατιά γραφιάδων να αντιγράψουν τους θησαυρούς για να γίνουν κτήμα όλων.
Μιας και ο γιος του Κόζιμο ήταν άρρωστος από ποδάγρα, διάδοχος ανακηρύχτηκε ο Λαυρέντιος ο Μεγαλοπρεπής που συνέχισε επάξια το έργο του Κόζιμο. Η αρχή όμως του τέλους των Μεδίκων πλησιάζει και ακούει στο όνομα Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα (1452-1498). Πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης, μοναχός με τεράστια επιρροή στα πλήθη της Φλωρεντίας, πρωτοστάτησε στο κάψιμο των βιβλίων και μισούσε τα δείγματα της τέχνης που προστάτευαν οι Μέδικοι.
Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο κινείται και η ζωή του Θεόδωρου, μιας πολύπλευρης προσωπικότητας που η συγγραφέας μας συστήνει και με τα αρνητικά του και με τα θετικά του γνωρίσματα. Η αφήγηση είναι στρωτή, με διαρκείς εκπλήξεις, καθόλου βαρυφορτωμένη με τα ανωτέρω ιστορικά γεγονότα. Η πρωτοτυπία είναι που κατά την πορεία του κειμένου, στο οποίο κυρίως μιλάει ο Θεόδωρος σε πρώτο πρόσωπο, σε κάποια κεφάλαια αφηγούνται άλλοι χαρακτήρες του μυθιστορήματος: ο Κόζιμο, ο Λαυρέντιος, ο Σαβοναρόλα κλπ. Η συγγραφέας προνόησε και στο εκάστοτε κεφάλαιο διευκρινίζει ποιος μιλάει. Αυτή είναι μια διαφορετική προσέγγιση γιατί γνωρίζουμε εκ των ένδον κι άλλους χαρακτήρες κι όχι μόνο τον πρωταγωνιστή. Ειδικά τα τρία πρώτα κεφάλαια είναι ό,τι πιο ανατρεπτικό έχω διαβάσει!
Από την περίληψη φαίνεται ότι η ιστορία θα εκτυλιχτεί γύρω από τα χειρόγραφα και το πολύτιμο περιεχόμενό τους, όμως τελικά δε μας απασχολούν πολύ. Αντίθετα, με ευρηματικό τρόπο και χωρίς να καταφεύγουμε σε άλλη μια χιλιοειπωμένη αστυνομική ιστορία, τα χειρόγραφα βρίσκουν τη θέση τους στην ιστορία και αποτελούν την αφορμή για να το σκάσει ο Θεόδωρος από τον δρόμο του για το Άγιον Όρος και να καταφύγει στη Φλωρεντία. Το κείμενο είναι ζωντανό, παραστατικό, αληθοφανέστατο και ιστορικά απόλυτα τεκμηριωμένο. Αγάπησα τον μοναχό Θεόδωρο, έναν άντρα που κρύφτηκε από τον πραγματικό κόσμο και από τον έρωτα, με τα οποία ήρθε αντιμέτωπος ξαφνικά: αναγκάστηκε να βγει στο φως, να πρωτοστατήσει σε ιστορικά γεγονότα, έγινε ευνοούμενος σημαντικών προσωπικοτήτων, αγάπησε, αδικήθηκε, βασανίστηκε, έκλαψε...Η ιστορία του με την πλούσια πόρνη Μπιάνκα ήταν πολύ καλά δοσμένη ενώ η απόπειρα δολοφονίας του Λαυρέντιου από τους Πέτσι ήταν ανατριχιαστική!
«Ο μεγάλος σοφός» είναι ένα υπέροχο ιστορικό μυθιοστόρημα, που πρεσβεύει τις αρετές του ουμανισμού, φωτίζει τις αλλαγές και τις εξελίξεις στην Ιταλία της Αναγέννησης και βρίθει πολυσχιδών χαρακτήρων που θα αγαπήσετε. Κατά τη γνώμη μου ένα σύντομο ιστορικό παράρτημα ή κάποιες σημειώσεις θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα σημαντικό συμπλήρωμα για τον αναγνώστη που δε γνωρίζει τόσο καλά ή και καθόλου ούτε τους Μέδικους ούτε την άνθιση της τυπογραφίας τότε. Άλλο ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής της κυρίας Ζαγοριανάκου που καταπιάνεται με αγάπη και επίμονη έρευνα με κάθε νέο της μυθιστόρημα.
Πάνος Τουρλής