Μετά το υπέροχο βιβλίο «Στην Αλεξάνδρεια ζάχαρη και στο Μισίρι ρύζι», η κυρία Γκιάλη επιστρέφει με το νέο της δημιούργημα σχετικά με τον ελληνισμό της Αιγύπτου. Αυτήν τη φορά ασχολείται με τη γένεση του παροικιακού ελληνισμού στην Αλεξάνδρεια, τις ρίζες που αναπτύχθηκαν επί Μωχάμετ Άλη, τις ευνοϊκές συνθήκες για το εμπόριο και άρα τον πλουτισμό των Ελλήνων, οι οποίοι όμως στιγμή δε δίστασαν να προσφέρουν χρήματα στην Ελλάδα για την πνευματική και βιωτική της βελτίωση.Η ιστορία αφορά κυρίως την οικογένεια του εύστροφου εμπόρου Φιλόθεου και της Αρετής, που απέκτησαν τον Πυθέα, τον Ιωάννη και τη Ροδάμνη. Παντρεύτηκαν, πλούτισαν, απέκτησαν εγγόνια, μεγαλούργησαν. Με αφορμή τα μέλη αυτής της οικογένειας, η συγγραφέας ξεδιπλώνει, με πολλές λεπτομέρειες είναι η αλήθεια, την ιστορία της Μεσογείου: Ναπολέων Α΄, Μωχάμετ Άλη, ρωσοτουρκικός πόλεμος, ναυμαχία Ναβαρίνου, απελευθέρωση Ελλάδας, θάνατος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η διώρυγα του Σουέζ και τα χιλιάδες εμπόδια ώσπου να κατασκευαστεί. Η Ροδάμνη καταφεύγει στη Βιέννη, οπότε η συγγραφέας αφηγείται εμπεριστατωμένα την ιστορία του ελληνισμού της Αυστρίας, την ανάπτυξη και την αγάπη του για τις καλές τέχνες, την ιστορία του βαλς, τις τυπογραφικές δραστηριότητες και πολλά άλλα.
Θα έλεγα ότι το μυθιστόρημα υπολείπεται σε πολλά από το προηγούμενο. Αυτήν τη φορά είναι τόσες πολλές οι πληροφορίες και τόσο μεγάλη η ιστορία που έρχεται να καλύψει η κυρία Γκιάλη που πιο πολύ με δοκίμιο μου μοιάζει, το οποίο ελαφρύνει με μυθιστορία παρά με μυθιστόρημα. Ωραία η γραφή, σημαντικές οι πληροφορίες, ακόμη και ντοκουμέντα παρατίθενται, όμως αν δεν είσαι Αιγυπτιώτης και αν δεν έχεις ελεύθερο χρόνο να συγκεντρωθείς, δε θα αγαπήσεις αυτό το βιβλίο. «Στην Αλεξάνδρεια ζάχαρη» τα γεγονότα εκτυλίσσονταν τελείως διαφορετικά και το νοσταλγώ ακόμη. Εδώ έχουμε υπερβολικά πολλές πληροφορίες και ιστορικά στοιχεία που θα ξενίσουν σχεδόν από την αρχή τον αναγνώστη. Ωραίες οι επιλογές των χαρακτήρων και εύστροφη η τοποθέτησή τους στον χωροχρόνο, κάπου όμως οι διάλογοι δε μοιάζαν για αληθινοί.
Στο μυθιστόρημα αυτό λοιπόν εκτυλίσσεται η ιστορία του αιγυπτιώτικου ελληνισμού από το 1816 έως το 1870 με τους σταθμούς-ορόσημο: Μωχάμετ Άλη (αντιβασιλέας της Αιγύπτου, υποτελής στην Υψηλή Πύλη, αγωνίζεται για την ανεξαρτησία της χώρας του), Ναπολέων και Κολμπέρ, ο αγώνας του γιου του Μωχάμετ Άλη, Ιμπραήμ, για την αποδούλωση της πατρίδας του (δύο φορές απείλησε με το στράτευμά του την Κωνσταντινούπολη), 1830 και ίδρυση του ελληνικού προξενίου στην Αλεξάνδρεια, Καρτάληδες, Καζούλληδες, Κασσαβέτηδες, Τοσίτσας μεταξύ των επιφανών, 1836 και άνθηση της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, 1843 και ίδρυση ελληνικής κοινότητας Αλεξάνδρειας, Κριμαϊκός πόλεμος, κατασκευή του σιδηροδρόμου Κάιρο-Σουέζ και Κάιρο-Αλεξάνδρεια, 1854 και τα πρώτα βήματα-σκέψεις για τη διώρυγα του Σουέζ, 1859 και ανέγερση του ιερού ναού του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια. Και μέσα σε αυτά τα γεγονότα και τις εξελίξεις, η παρουσία του Πέτρου Καβάφη, συζύγου της Χαρίκλειας Φωτιάδη, που εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο για να αναπτύξει το εμπόριό του κι απέκτησε τον Κωνσταντίνο. Απλώς ανατριχιαστικό!
Αν είστε Αιγυπτιώτης, αυτή είναι η καλύτερη παράθεση των γεγονότων χωρίς να κουράζουν. Αν είστε ερευνητής, αυτός είναι ο καλύτερος συγκερασμός πηγών. Αν δε σας απασχολεί η ιστορία του απόδημου ελληνισμού σε αυτήν την υπέροχη χώρα, δύσκολα θα σας κρατήσει.
Πάνος Τουρλής