Επιτέλους το τελείωσα. Πάρτε το από δω. Ξεκινάω με την γκρίνια ότι ήταν το πιο ογκώδες βιβλίο που διάβασα. 937 σελίδες 23 εκατοστών (καθαρό κείμενο, βάλε 655 σελίδες με ψιλά γράμματα, χώρια οι σημειώσεις, η βιβλιογραφία και το ευρετήριο). Δεν μπορούσα να το κουβαλάω στα λεωφορεία, δεν μπορούσα να το διαβάζω στο κρεβάτι (δεν είμαι και η Τζέιν Φόντα, και 1 και 2 και 3). Στενοχωρέθηκα που δεν το απόλαυσα όσο θα έπρεπε αναγκαζόμενος να διαβάζω άλλα στο μεταξύ βιβλία. Τέσπα τα κατάφερα. Αλλά με ξενέρωσε που δεν είχε συμπερασματα κι έτσι ομολογώ ότι δε διάβασα το τελευταίο κεφάλαιο. Μα είναι δυνατόν μια τέτοια κομουτσα να μην έχει ένα συμπέρασμα; ΟΚ μας δείχνεις την άνοδο του υπερ-τυχερου Χίτλερ και πώς ξεκίνησε να γίνει δικτάτορας αλλά εφόσον τελειώνεις απότομα με την εισβολή στη Ρηνανία χωρίς να συνεχίζεις μέχρι τέλους της ζωής του κάνε μια περίληψη προηγούμενων, ένα συμπέρασμα, μια ανακεφαλαίωση των σημαντικότερων σημείων. Πάρα πολλή λεπτομέρεια, πάρα πολλή αναλυση, πάρα πολλά γεγονότα, παρα πολλες πτυχες της προσωπικότητας του Χίτλερ (αυτά τα έγραψα πριν μάθω ότι υπάρχει και δεύτερος, ογκωδέστερος τόμος, που φυσικά μεταφράστηκε στα ελληνικά κι αυτός, δε θα ξεχάσω το σχόλιο του μεταφραστή όταν παρουσίασε το βιβλίο στο ελληνικό κοινό, ήμουν το τελευταίο θύμα του Χίτλερ!). Εντυπωσιάστηκα με το γεγονός ότι συνάντησε τόσα εμπόδια στο δρόμο του για να κάνει κάτι (είτε Σχολή Καλών Τεχνών είτε άνοδος στο κόμμα είτε άνοδος του κόμματός του) πάντα οι συνθήκες και τα έξωθεν γεγονότα τον ξαναφέρνανε στο προσκήνιο. Φοβάμαι ότι η μοίρα είναι προδιεγραμμένη τελικά. Όσο και να στρουθοκαμηλίζουμε. Τελειώνοντας τον τόμο και με κεφάλι καζάνι έκατσα να διαβάσω την Παγκόσμια Ιστορία που είχαν βγάλει τα ΝΕΑ πριν καιρό και διάβασα τη συγκεκριμενη περίοδο για ανακεφαλαίωση. Ε λοιπόν αναφέρεται το βιβλίο αυτό εκεί ως βιβλιογραφική πηγή. Μπράβο του λοιπόν. Κουραστικό, λεπτομερές, ογκώδες, δύσχρηστο αλλά έτσι είναι τα επιστημονικά τεκμηριωμένα συγγράμματα. Μπράβο του συγγραφέα όμως και πιο πολύ του μεταφραστή. Έμαθα κάποια πράγματα για τα αίτια του Β΄ Παγκσομίου και για τον Γερμανό δικτάτορα. Τι πάθος στους λόγους του, τι ευγλωττία. Και οι συνθήκες τέτοιες που να ευνοούν τον σπόρο της βλακείας του στα πλήθη. O tempora o mores.
Πάνος Τουρλής